Afazi bozukluklarını tanıyalım
Afazi kısaca beyin hasarına bağlı olarak konuşma, anlama, konuşmayı tekrarlama, okuma ve yazma yeteneğindeki bozuklukların değişik derecelerdeki kombinasyonlarını içeren bir konuşma bozukluğudur. Genellikle beyin hasarlarından sonra gelişir. Özellikle beynin sol taraf hasarlarında sık görülür. Dil fonksiyonundan sorumlu olan beyin alanlarının hasarına bağlı olarak kavrama ve ifade etmeye yönelik dil fonksiyonlarının sonradan oluşan nörolojik bozukluğudur. Konuşma fonksiyonlarında beynin sol yarısı görev yaptığından, o tarafı etkileyen hasarlarda daha sık görülür.
Afazi türleri nelerdir?
Afaziler konuşma ve kavramanın klinik özelliklerine göre çeşitli isimlerde sınıflandırılmıştır. En çok kullanılan Boston sınıflamasına göre afazi türleri akıcı ve akıcı olmayanlar şeklinde gruplandırılmış ve aşağıdaki gibidir:
- Broca afazisi; akıcılık etkilenmiş, anlama hafif etkilenmiş, ifade etme etkilenmiş, tekrarlama ve isimlendirme etkilenmiştir.
- Wernicke afazisi; akıcılık normal, anlama etkilenmiş, ifade etme etkilenmiş, tekrarlama ve isimlendirme etkilenmiştir.
- Anomik afazi; sadece isimlendirme etkilenmiştir, diğer fonksiyonlar normaldir.
- Global afazi; tüm fonksiyonlar etkilenmiştir.
- Kondüksiyon afazi; sadece ifade etme ve isimlendirme etkilenmiştir. Diğer fonksiyonlar normaldir.
- Transkortikal afaziler:
- Transkortikal motor afazisi; anlama ve tekrarlama normaldir, diğer fonksiyonlar hafif etkilenmiştir.
- Transkortikal duyu afazisi; akıcılık ve tekrarlama normal, diğer fonksiyonlar hafif etkilenmiştir.
- Transkortikal mikst afazi; akıcılık etkilenmiş, anlama hafif etkilenmiş, ifade etme etkilenmiş, tekrarlama normal ve isimlendirme hafif etkilenmiştir.
Afazi belirtileri nelerdir?
Afazili insanlar hayatları boyunca iletişim problemleri yaşarlar. Konuşma yeteneğindeki olumsuz değişiklikler kişisel ilişkilerde de değişikliklere neden olur. Afazi duyguların kontrolündeki zorluklar, yakınlarına fiziksel bağımlılık, otonomi kaybı ve kişisel aktivitelerde kısıtlanma, sosyal iletişimin azalması, yalnızlık, sosyal hayatta değişiklikler, damgalanma ve negatif hisler (irritasyon, stres, sinirlilik, anksiyete) şeklinde belirtiler gösterir.
Afazi, bir kişinin iletişim kurma yeteneğini etkilese de zekasını etkilemez. Afazi, tek başına veya diğer bozuklukların yanında ortaya çıkabilir.
Afazik kişilerde korku, anksiyete, şaşkınlık, umutsuzluk, öfke, komiklik, eziklik, izolasyon, şok, utanma ve depresyon ve zaman ilerledikçe çekilme ve güven azalışı gibi çeşitli emosyonel değişimler oluşabilir.
Afaziye benzeyen ancak afazi olmayan durumlar var mıdır?
Afaziye benzeyen durumlar aşağıdaki gibi sayılabilir:
- Mutizm: Uyanık hastanın konuşma ve ses çıkarma girişiminde bulunmaması. Motivasyonel veya psikojenik kökenli olabilir
- Disfoni:Sesin volüm, kalite ya da tonlamasında bozukluk. Laringeal bozukluklar sebebiyle olabilir.
- Afoni: Tam ses kaybı
- Dizartri ve Artikülasyon bozukluğu
Afazi nedenleri nelerdir?
Beyin yapısını etkileyen her türlü lezyonda afazi gelişebileceği gibi beyinde dejenerasyon yapan yaygın demanslarda da afazi gelişebilir. Afazinin başlıca nedenleri:
Serebrovasküler hastalıklar: En sık afazi nedenidir. Sol hemisferdeki konuşma ile ilgili beyin bölgesindeki kanlanmayı etkileyen her türlü damarsal tutuluşta afazi görülebilir.
Kafa travmaları: Kafa travması neticesinde oluşan beyin hasarları kanamaya yol açar. Özellikle konuşma ile ilgili beyin bölgesindeki kamanalar spesifik afaziye yol açabilir.
Kafa içi tümörler: Nadiren afaziye sebep olabilirler. Bu hastalarda afazi yavaş ilerler.
Epilepsi: Başlangıçta normal konuşurken zamanla afazi gelişen epilepsili çocuklarda EEG bozuklukları da varsa bu tabloya Landau-Kleffner Sendromu denir.
Dejeneratif hastalıklar: Alzheimer veya Pick hastalığı gibi beyinde yaygın dejenerasyonlarla ilerleyen demans hastalıklarında afazi görülebilir. Yavaş ilerleyici bir afazidir. Bu duruma Mesulam Sendromu da denir. Ailesel Alzheimer hastalarında afazi hızlı ilerleyen ve ağır seyreden bir tablo oluşturur.
İnfeksiyonlar: Beyni etkileyen infeksiyonlarda afazi görülebilir. Özellikle Herpes Simpleks ensefaliti veya kafa içi apselerde sık görülür. Tüberküloz, sifiliz ve HIV enfeksiyonlarında da afazi görülebilir.
Diğer nedenler: Migren hastalarında aura döneminde geçici afazi görülebilir. Multiple skleroz hastalarında da afazi görülebilir.
Afazi teşhisi nasıl yapılır?
Afazi, genellikle bir klinisyen tarafından yapılan testlerden sonra teşhis edilir. Bu testler genellikle, bir kişiden odadaki nesneleri adlandırmasını, kelimeleri ve cümleleri tekrarlamasını ve okuma ve yazmasını istemek gibi basit alıştırmaları içerir.
Bu testlerin amacı hastanın aşağıdakileri yapma yeteneğini anlamaktır:
- Temel konuşma ve dilbilgisini anlamak
- Kelimeleri, cümleleri ve cümleleri ifade etmek
- Sosyal olarak iletişim kurmak
- Harfleri, kelimeleri ve cümleleri okuma ve yazma
Beyin hasarını değerlendirmek için CT taraması veya MRI taraması gibi görüntüleme teknikleri de kullanılabilir.
Afazi tedavisi nasıl yapılır?
Afazili hastalarda genellikle konuşma terapileri kullanılır. Bu sayede iletişim yeteneğinizi kısmen geri kazanmanıza faydalıdır. Hatta alternatif iletişim yolları da geliştirmenizi sağlayabilir. Terapistinizin yardımıyla bilgisayar uygulamalarından da faydalanabilirsiniz.
Afazi tedavisinin başarısı kişiye ve afaziye sebep olan duruma göre değişir. Felç sebebiyle olan afaziler bir dereceye kadar iyileşebilir. Ancak dejeneratif hastalıklar sebebiyle oluşan afazilerde iyileşme şansı daha düşüktür.
Bu türlü ilerleyici afazisi olan hastalarda hastanın durumunun daha da kötüleşeceğini bilmesi onun ileriye dönük hazırlık yapmasını sağlar. Bu hastalar için farklı iletişim yolları geliştirilir.