Afazi tedavisi nasıl yapılır?
Afazi tedavisi zor bir süreçtir. Genellikle konuşma ve dil terapisi yapılır. Son yıllarda ilaç tedavisinden de olumlu neticeler alınmaya başlanmıştır. Dopamin ve pirasetam tedavisinde faydalı sonuçlar alındığına dair çalışmalar mevcuttur. Afazili hastaların konuşmalarının düzeltilmesi için konuşma terapistlerinin, dilbilimcilerin, psikologların ve nörologların birlikte çalışmaları gerekmektedir.
Bazı durumlarda da afazi kendiliğinden düzelebilir.
Afazi tedavisi bir çeşit rehabilitasyon tedavisidir. Öncelikle afazinin tipi belirlenir ve hastanın bozuk olan fonksiyonlarına göre tedavi şekline karar verilir. Uzun süre tedavi gerektirebilir. Hastanın konuşmasını ve dilini geri kazanması, iletişiminin kolaylaşması, alternatif iletişim yolları kazanması ve yakınlarının bilgilendirilmesi amaçlanır.
Afazi rehabilitasyonu
Afazi rehabilitasyonunda amaç hastanın edindiği veya kaybettiği dili tedaviler ve eğitimle tekrar yapılandırmaya ve düzenlemeye çalışmaktır.
Afazi rehabilitasyonunda kullanılan başlıca yöntemler:
- Artikülasyon tedavisi
- Stimulasyon-Fasilitasyon yöntemi
- Kompanzasyon yöntemi
- Melodik tonlama terapisi
Afazi rehabilitasyonunda iki ana yaklaşım mevcuttur:
- Bozukluk temelli yaklaşım
- İletişim temelli yaklaşım
Bozukluk temelli yaklaşım
Bozukluk temelli yaklaşımda bozulan dil alanlarındaki (işitsel anlama, konuşma, okuma ve yazma gibi) becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. En sık kullanılan terapi teknikleri:
- Kısıtlamaya Dayalı Dil Terapisi (Constraint-Induced Language Therapy [CILT]),
- Afazi için Cümle Üretim Programı (Helm Elicited Language Program for Syntax Stimulation [HELPSS]/ Sentence Production Program for Aphasia [SPPA])
- PROMPT (Prompts for Restructuring Oral Muscular Phonetic Targets)
İletişim temelli yaklaşım
İletişim temelli yaklaşımın esası hastanın hayata katılımında dil ve iletişim kullanımlarını kısıtlayan engelleri azaltmaktır. Böylece iletişimini herhangi bir yolla güçlendirmek ve hasta yakınlarını bu konuda eğiterek onları da müdahale sürecine dahil etmek amaçlanır. En sık kullanılan terapi teknikleri:
- Afazili Bireylerin İletişimsel Etkinliğini Destekleme Terapisi (Promoting Aphasics’ Communicative Effectiveness [PACE Therapy])
- Görsel Aksiyon/Hareket Terapisi (Visual Action Therapy [VAT])
- Alternatif ve Destekleyici İletişim [AAC]
İnme geçiren hastaların rehabilitasyonu bu konuda eğitimli özel bir ekip tarafından yapılabilir. İnme tedavisi ile paralel olarak afazi tedavisi de gelişme gösterebilir.
Tukuk afazi hastalarında genelde melodik intonasyon tedavisi uygulanır. Bu tedavide hasta ve terapist seslendirilmesi kolay bir cümleyi birlikte tempo tutarak mırıldanır gibi seslendirirler. Bir süre sonra terapist hastayı yalnız bırakır ve hasta kendi kendine cümleyi söylemeye devam eder.
Akıcı afazili hastalarda “Sentence Level Auditory Comprehension Program” yaklaşımı da kullanılır. Bu tedavide hastanın en kolay anlayabileceği kelimeler seçilerek seviye seviye hastanın bu kelimeleri değerlendirmesi, anlaması ve tanıması istenir.
Rehabilitasyonun nasıl yürütüleceği ve devam ettirileceği hastanın durumuna bağlıdır. Hastanın afazi tipine göre tedavi şekli ve süresi değişir. Hastanın yorulması tedaviyi zorlaştırabilir.
Hastanın afazi ile birlikte seyreden diğer rahatsızlık veya kısıtlılıkları tedaviyi olumsuz etkileyebilir. Mesela görme veya işitme problemleri de olan afazili bir hastanın tedavisi uzun ve zor olacaktır.
Afazi rehabilitasyonunun önemli bir aşaması da hastanın çevresiyle iletişim kurabilmesini sağlayabileceği yetenekler kazanmasını sağlamaktır. Bu amaçla terapit hastaya yazılar, çizimler, çizelgeler, yazılımlar veya yardımcı cihazlar kullanarak gelişmesini sağlayacak teknikler uygulayabilir.
İnme gibi akut hastalıklarda afaziler genellikle günler, haftalar ve aylar içinde spontan iyileşme gösterirler.En büyük iyileşme ilk 3 ay içerisinde olur.
Genç ve global afaziklerde iyileşme uzun süre devam edebilir.
Global afazi zamanla Broka afzisine dönüşebilir. Wernike afazisi ise zamanla kondüksiyon afazisi veya anomik afaziye dönüşür.