Alkalen fosfataz karaciğerde safra kanallarının epitel hücrelerinde, kemiklerdeve osteoblastlarda, plasentada, ince bağırsaklarda, böbrekte ve dalakta sentezlenen bir enzimdir. Aslında metabolizmanın önemli bir parçasıdır.
Bitki ve hayvanların hemen hemen tamamında bulunan bir enzimdir. Fosfatların hidroliziyle parçalanması ve kullanılabilir hale getirilmesi süreçlerinde rol alır. ALP kemik oluşumunda, lipid metabolizmasında ve metabolitlerin transportunda çok önemli görevler alır.
60 civarında kendi benzeri olan izoenzimi vardır. Bu izoenzimlerin ısıya dayanıklılığına göre, elektroforez yapılarak, elektroforez hızı ve ısıya dayanıklılığına göre ayrımları yapılabilmektedir. Elektroforezde hız sırasına göre karaciğer, kemik, bağırsaklar ve en yavaşı da plasental ALP enzimleridir. Isıya dayanıklılık sırası da bu şekildedir. Bu alt izoenzimlerin tespitiyle kandaki ALP yüksekliğinin nereden kaynaklandığı netleştirilebilmektedir.
ALP bulunduğu bölgedeki hücrelerin hasarlanması sırasında hücrenin dışına fazla miktarda çıkarak ölçülebilir alanda seviyesini yükseltir. Bu durumda, ALP yüksekliği durumunda, ALP’nin nerelerde üretildiği veya bulunduğu tespitinden başlayarak sorunun kaynağına ulaşılabilmektedir.
Fizyolojik ve doğal olarak ALP, özellikle gebeliğin üçüncü trimesterinde, plasental kaynaklı olarak veya gelişim çağındaki çocuklarda kemik kaynaklı olarak yükselebilir.
ALP karaciğer, kemik, bağırsak ve plasentada bulunur. Bu nedenle daha çok karaciğer, ince bağırsaklar ve kemik hastalıklarının tanı ve takibinde kullanılır.
Alkalen fosfatazın kandaki normal değeri 30-120 U/L’dir. ALP gibi karaciğer fonksiyon testleri değerlendirilirken öncelikle hastanın geçmiş öyküsü temel yol göstericidir. Bununla birlikte tespit edilen semptomlar ve hastanın diğer tetkikleri birlikte değerlendirilmelidir. Bazı hastalarda USG, BT veya ERCP gibi görüntüleme yönetmlerine de ihtiyaç duyulabilir.
ALP yüksekliğinin en sık olası sebepleri:
- Karaciğer ve safra yolları kaynaklı sebepler
- Kolestaz
- Safra kanalı tıkanıkları
- Primer biliyer siroz
- Primer sklerozan kolanjit
- Karaciğerin infiltratif hastalıkları
- Karaciğer metastazları
- Hepatitler
- Siroz
- Safra kanalı yokluğu sendromu
- Benign tekrarlayan kolestaz
- Tümörler
- İlaçlar
- Anabolik steroidler
- Gold salts
- Allopurinol
- Imipramine
- Amoxicillin klavulanic acid
- Indinivir
- Kaptopril
- Iprindole
- Karbamazepin
- Nevirapine
- Klorpropamide
- Methyltestosterone
- Cyproheptadine
- Methylenedioxymethamphetamine
- Diltiazem
- Oxaprozin
- Erythromycin
- Pizotyline
- Östrojenler
- Quinidine
- Floxuridine
- Tolbutamid
- Flucloxacillin
- Total parenteral hyperalimentasyon
- Fluphenazine
- Trimethoprim-sulfamethoxazole
- Enfeksiyonlar
- Viral hepatitler
- İnfeksiyöz mononukleoz
- Riketsiya enfeksiyonu
- İleri kemik metastazı (pankreas kaynaklı ise ALT olmadan izole ALP artışı görülür)
- Kongestif kalp yetmezliği (genellikle AST – ALT artışı ile birliktedir),
- Hodgkin lenfoma
- Kronik böbrek yetmezliği
- Enflamatuar barsak hastalıkları
- Diyabet
- Hiperparatiroidi
- Kemik hastalıkları
- Osteomalazi
- Paget hastalığı
ALP düşüklüğünün en sık olası nedenleri:
- Hipomagnezemi (Alkalen fosfatazın en önemli aktivatörü magnezyumdur. Magnezyum eksikliğinde ALP seviyeleri de düşebilir.)
- Hipopotasemi
- Protein eksikliği
- Kimyasallar ve ilaçlar
- EDTA
- Sistein
- İyot
- Hidrojen sülfür (H2S)
- Civa
- Sülfit
- Fenantrolin
- Askorbik asit
- Glisin
- Histidin
- L-fenil alanin
- Ortofosfatlar
- Sodyum arsenat
- Üre
- L-Lösin
- Çinko
- Bizmut
- Tetranitrometan
Fotoğraf: Karolina Grabowska