Aşı üretimi nasıldır?
Aşı üretimi belli kalite standartlarını (GMP) yakalamış, teknolojik olarak gerekli altyapıya sahip üretim tesislerinde yapılır. Pahalı ve meşakkatli olan aşı üretimi çoğunlukla özel sektör eliyle olmak üzere kamu ve akademik çevrenin de desteği ile yapılır.
Ülkeler ürettikleri aşıların önemli bir kısmını kendi ihtiyaçları için kullanmaktadır. Dolayısı ile ticaret hacimleri tam olarak aşı üretim kapasitelerini yansıtmayabilir.
Aşı Üretim Aşamaları
- Hammadde temini (2 hafta): Ana üretim aşamasında ya da fermantasyon, saflaştırma ya da katkı maddesi olarak kullanılır
- Antijen üretimi (12 ay): En kritik adımdır.
- Eşleştirme formulasyon (2 hafta): Antijen stabilizatörlerle birleştirilir, aşının etkinliğini artırmak için koruyucular ve adjuvanlar eklenir.
- Dolum (8 ay): Asepsi kurallarına uygun şekilde enjektörlerle doldurulur veya liyofilize edilir.
- Paketleme (18 ay): Üretilen ülkenin talebine ve kalite standartlarına göre paketleme yapılır.
- Transfer (2-4 hafta): Soğuk zincir kurallarına uygun şekilde aşının nakli yapılır.
- Dağıtım: Bitmiş ürün, distribütörler, yerel sağlık kurumları, eczaneler gibi kurumlara teslim edilir.
Aşı pazarı üç ana grupta değerlendirilir.
- Geleneksel aşılar
- Yeni aşılar
- Bölgesel aşılar (Sarı Humma, Japon Ensefaliti gibi)
Geleneksel aşılar aşı pazarının hacmini belirlerken yeni aşılar ise pazarın küresel piyasa değerini yönlendirir. Erişkin tipi difteri tetanoz aşıları küresel aşı hacminin en büyük kısmını oluşturur, ikinci en yüksek piyasa değerine sahiptir. En yüksek piyasa değerine sahip aşılar ise Konjuge Pnömokok aşılarıdır. Kızamık içeren aşılar da yapılan aşı kampanyaları nedeniyle küresel aşı hacminde ikinci sırada yer almaktadır.
Şekil: DSÖ bölgeleri aşı pazarı hacmi ve değeri
| Bölge | Aşı Pazarı Hacmi
(Milyar doz) |
Aşı Pazarı Değeri
(Milyar Dolar) |
| Güneydoğu Asya Bölgesi (SEAR) | 0.6 | 0.5 |
| Afrika Bölgesi (AFR) | 0.6 | 0.8 |
| Amerika Bölgesi (AMR) | 0.6 | 7.1 |
| Batı Pasifik Bölgesi (WPR) | 0.5 | 2.5 |
| Doğu Akdeniz Bölgesi (EMR) | 0.3 | 1.1 |
| Avrupa Bölgesi (EUR) | 0.3 | 6.4 |
Küresel aşı pazarı 2019 yılında 41,7 milyar dolar iken 2024 yılında 58,4 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Bu artış ülkelerin aşı politikalarına önem vermesi, enfeksiyöz hastalıkların artışı kadar üretici firmaların pazarlama politikalarına da bağlı olmaktadır.
2018 yılında aşı pazarının büyük kısmını çocukluk çağı aşılar oluşturmuştur. Ayrıca 2018 yılında konjuge aşılar diğer aşı türlerine göre pazarda daha büyük paya sahip olmuştur.
Son 25 yılda küresel düzeyde aşılanma programlarının gelişmesi, bazı hastalıklara karşı yeni aşıların geliştirilmesi, aşı temininde bölgesel ortaklıkların oluşturulması gibi faktörlere bağlı olarak aşıların yatırım getirileri artmıştır. Aşıların getirilerini tespit etmeye yönelik çalışmalar önceleri sadece sağlık harcamaları üzerine etkileri ile sınırlı iken son yapılan çalışmalar eğitim getirileri, uzun dönemde doğurganlık artışı gibi çok daha geniş getiriler üzerine yapılmaya başlanmıştır.
73 düşük ve orta gelirli ülkede yapılan bir çalışmada, 2001 ve 2020 yılları arasında aşıların 20 milyondan fazla ölümü önlemiş ve hastalık maliyetlerinde 350 milyar ABD Doları tasarruf sağlamış olabileceği tahmin edilmektedir. Aşılar sayesinde 2001-2020 yılları arasında ölümlere bağlı 330 milyar ABD Doları, sakatlıklara bağlı 9 milyar ABD Doları olası kayıp engellenmiş, tedavi maliyetlerinde ise 5 milyar ABD Doları tasarruf sağlanmıştır. Aşılara sağlık, ekonomik ve sosyal tüm faydaları dikkate alındığında toplam kazanç 820 milyar ABD Doları olmuştur. Aşılara yapılan her bir doların on yıllık bir süreçte hastalık giderlerinde ortalama 16 dolar (10 – 25 dolar) yatırım getirisi ortaya koyduğunu gösterilmiştir. Aşılamanın hastalık giderleri dışındaki ekonomik faydaları da dikkate alındığında getiri 44 dolara (27-67 dolar) yükselmektedir.
ABD’de 2015 yılında yapılan bir çalışma, yetişkinlerde (>19 yaş) görülen aşıyla önlenebilir hastalıkların ekonomik yükünün 9 milyar dolar (4,7-15,2) olduğunu, bunun 7,1 milyar dolarının aşısız yetişkinlerden kaynaklandığını ortaya koydu. Çok düşük maliyetlerle yapılacak yetişkin aşılama uygulamaları ABD ekonomisini ciddi bir yükten kurtarabileceği ifade edildi.