İnsan vücudunda dengeyi sağlayan temel organ iç kulakta bulunan vestibuler sistemdir. Bu sistem aldığı durum bilgisini beyin sapındaki ve beyincikteki denge merkezine ileterek, baş hareketleri sırasında göz hareketlerinin koordinasyonu, vücut postürünün sağlanması ve kas hareketlerinin yönlendirilmesine katkıda bulunur. Yani vestibuler sistem ile birlikte vestibulo-okuler refleksler ve vestibulo-spinal sistem dengenin önemli parçalarıdır. Santral sinir sisteminden kaynaklanan bozukluklar, iletim sistemindeki aksamalar veya uyaranların algılanmasındaki bozukluklar denge bozuklukları olarak karşımıza çıkar. Denge bozukluğu (vertigo) genelde mide bulantısı, kusma, solukluk, dolaşım ve solunum bozuklukları ile birlikte görülür.
Vertigo ani oluşan akut şekilde olabileceği gibi uzun süredir devam eden kronik halde de olabilir. Vertigo algılanma biçimine göre de değişen sebepler ve durumları ifade etmektedir. Bazen hastaların ani bayılma hislerini de vertigo olarak tarif ettikleri görülebilir.
Vertigonun nedenleri:
Hastanın duygu ve tariflerine göre vertigonun muhtemel sebeplerine kısaca değinelim.
- Etrafta gerçekten olmayan hareket hissi: Genelde dönme hareketi tarif edilir. Periferik baş dönmesidir. İç kulaktaki vestibuler çekirdeklerden kaynaklanan dengesiz uyarılar mevcuttur ve sorun genelde iç kulak ile ilgilidir.
- Herhangi bir tarafa itilme hissi, yerin altından ayaklarının kaydığını hissetme: Hafif dengesizlik oluşmaktadır. Genellikle merkezi sinir sistemi ile ilgili problemler olduğunda meydana gelir. Dejeneratif veya vasküler santral sinir sistemi hasarları olduğunda gelişir.
- Baygınlık veya göz kararması: Senkop veya presenkop halidir. Genellikle kardiyovasküler sistem problemlerinde ortaya çıkar. Beyinde akut kanlanma azalışı sebebiyle oluşması muhtemeldir.
- Stres ile artan dengesizlik hissi: Genelde psikiyatrik rahatsızlıklarda ortaya çıkan merkezi entegrasyon problemleri sebebiyle görülür.
- Genel dengesizlik hissi: Genelde ileri yaşlarda daha sık görülür. Hastada dengeyi sağlamakla görevli görme ve işitme sistemlerinde yaşa bağlı dejenerasyon oluşmaktadır. Merkezi sinir sistemi ve görme yolları incelenmelidir.
- Terleme ve bulantının eşil ettiği dengesizlik: Genellikle iç kulak ilgili problemlerde bu belirtiler eşlik eder. Denge ile ilgili görsel ve vestibuler algılarda uyuşmazlık oluşmaktadır. Endokrin ve iç kulak sebepleri incelenmelidir.
Denge bozukluğunun birkaç saniye sürdüğü vücudun pozisyonuna bağlı durumlarda başka herhangi bir patoloji tespit edilemeyebilir. Bu durumlara benign paroksismal pozisyonel vertigo denir. Bu durumlarda işitsel problemler eşlik etmemektedir.
Hastanın dengesizliğinin birkaç dakika sürdüğü durumlar da olabilir. Genelde santral sinir sistemi kaynaklı vertebrobaziller yetmezlik, migren veya servikal vertigo tablolarında bu şekilde baş dönmesi görülebilir. İşitme problemlerinin görülmediği vertigo tablosu oluşur.
Meniere hastalığında vertigonun saatler boyunca ve aralıklarla sürmesi olabilmektedir. Ancak Meniere hastalığında hastada işitme problemleri de görülmektedir.
Labirentit ve vestibüler nörit gibi iltihabi durumlarda günlerce süren vertigo atakları olabilmektedir. Labirentit hastalarında işitme problemleri görülebilirken, vestibüler nörit hastalarında işitme problemleri oluşmamaktadır.
Vertigonun çok daha uzun sürdüğü durumlar da olabilmektedir. Multiple skleroz, serebellar infarkt veya hemoraji durumlarında ve vestibuler schwannomada aylarca süren vertigo oluşabilmektedir. Vestibüler schwannomanın farkı beraberinde işitme bozukluğunun da görülmesidir.
İç kulaktan kaynaklanan baş dönmelerinde nörolojik problemlere nadir rastlanılır. Ancak terleme, mide bulantısı ve kusma gibi semptomlar görülebilir.
Demir eksikliği anemisi, B12 vitamini eksikliği, hipertiroidi veya diyabet hastalarında görülen hipoglisemi atakları da baş dönmesi yapabilir. Ancak bu eksikliklerin giderilmesi halinde baş dönmesi geçer. Benzer şekilde hipotansiyon ataklarında da sıvı alımı ile semptomların gerilemesi beklenir. Yine de ısrarla devam eden vertigo halinde mutlaka hastane ortamında tetkik ve tedavinin yapılması gerekmektedir.
Bazen aşırı sıcaklar veya araba tutması geçici vertigoya sebep olabilmektedir. Çevre şartlarının değişikliği ile vertigonun geçtiği gözlenir.
Önemli:
Herhangi bir şekilde oluşan baş dönmesi yaşamanız halinde hekiminize danışmanızda fayda vardır. Vertigo beraberinde görme veya işitme problemleri de varsa, konuşmanızda sorun yaşıyorsanız, kol ve bacaklarınızda uyuşma veya karıncalanma hissediyorsanız, kulaklarınızda çınlama oluyorsa, sesleri farklı duyuyorsanız, baş ağrısı veya bulantı kusma oluyorsa, bu belirtilerden herhangi birini hissediyorsanız mutlaka 112’yi arayın veya en yakın acil servise başvurun.
Baş dönmeniz olduğunda sakince oturun. Baş dönmeniz geçene kadar bekleyin. Ayakta durmanız halinde düşebilir ve başınızı çarpabilirsiniz. Ani hareketlerden kaçının ve rahatlamaya çalışın. Yerden bir şey alırken eğilmek yerine çömelerek alın. Yatarken yastığınızı yükseltin. Bol sıvı alın. Kahve, sigara ve uyuşturucudan uzak durun. Bolca dinlenin.
Baş dönmeniz olduğunda araç kullanmanız, merdiven çıkmanız ve iş makineleri kullanmanız tehlikeli olacağından bunlardan uzak durun.
Resim: Depositphotos