Biyosidal ürünler
Kimyasal olarak üretilen veya doğal yollardan elde edilen en az bir adet, etkinlikten sorumlu madde (aktif madde) içeren, herhangi bir zararlı canlı üzerinde kimyasal veya biyolojik etki gösteren, bu canlıyı öldüren veya ortamdan uzaklaştıran, zararsız hale getiren, kullanıma hazır sunulan ürünlere biyosidal ürünler denir.
Zararlı canlılar virus, bakteri veya mantar gibi gözle görülmeyen canlılar olabileceği gibi, fareler, sivrisinekler, hamamböcekleri gibi canlılar da olabilir. İnsanlara ısırarak, başka mikropları taşıyarak zarar verebilirler.
Biyosidal ürünlerin üretiminde sadece aktif madde kullanılmaz. Ürün içeriğinde ıslatıcı, yayıcı, köpük önleyici, çözücü veya dolgu malzemesi olarak birçok kimyasal madde de kullanılabilir. Tüm bu maddelerin hepsi, insan vücudu için toksik etkiler gösterebilir.
Toplumlar çevrelerinden gelebilecek zararlı canlılara karşı binlerce yıldır farklı ürünleri kullanmıştır. Ancak son yıllarda kullanılan ürün miktarı artmaktadır.
Tüm biyosidal ürünler canlı öldürme veya uzaklaştırma anlayışı ile hazırlanır. Bu nedenle hepsi de az veya çok düzeyde toksiktir. Bu ürünlerin üretimi, paketlenmesi, taşınması, muhafaza edilmesi, satışı, kullanımı, imhası özel bir dikkat gerektirir. Gerekli dikkatin gösterilmediği durumlarda, bu ürünlerin kullanımı, insanlara direkt olarak veya su kaynaklarını, gıdaları, toprağı, havayı vs kirletmek suretiyle olumsuz etkiler gösterebilirler.
Biyosidal ürünler nerelerde kullanılır?
Biyosidal ürünler temel olarak 4 ana grupta değerlendirilebilir. Bunlar:
Dezenfektanlar ve genel biyosidal ürünler
Genel olarak bakteri, virus, mantar gibi hastalık yapıcı maddelerin uzaklaştırılması, daha hijyenik ortamlar oluşturulması amacıyla kullanılırlar.
- İnsan hijyeni ile ilgili olanlar (sağlık tesisi, banyo, tuvalet, toplu yaşam alanlarının dezenfeksiyonu vs),
- Kişisel ve umumi alanlarda kullanılan dezenfektanlar (yüzme havuzları, evsel alanlar, toplu yaşam alanı dezenfektanları vs),
- Veterinerlik alanında kullanılanlar (besi ve tavuk çiftliklerinin dezenfeksiyonu vs),
- Gıda ve yem üretim alanlarında kullanılanlar,
- İçme suyu dezenfektanları (şebeke suyu, otel, site depolarındaki suların dezenfeksiyonu vs)
Koruyucular
Üretilen ürünlerin dışardan gelebilecek bakteri, mantar veya virus kaynaklı zararlılardan korunması, ürünün raf ömrünün uzatılması, ürün kaynaklı hastalıkların azaltılması amacıyla kullanılırlar.
- Kutu içi koruyucular (gıda ve yem malzemesi dışında üretilmiş her türlü kutu malzeme),
- Film koruyucular (boya, plastik, yalıtım malzemeleri, duvar zamkı, bağlayıcı, kağıt, sanat eserleri gibi malzemelerin film kaplamalarında kullanılanlar),
- Ahşap koruyucular (her türlü ahşap malzemenin korunması amacıyla kullanılan ürünler),
- Deri, lastik, kağıt, polimer madde, tekstil ürünlerin korunması amacıyla kullanılanlar,
- Duvar koruyucular (ahşap olmayan her türlü yapı malzemesinin korunması amacıyla kullanılan ürünler),
- Sanayi tesislerinde sıvı soğutucu ve arıtma sistemlerinin korunması amacıyla kullanılan ürünler,
- Sanayi tesislerindeki kağıt hamuru vs üzerinde balçık oluşumunu engellemek amacıyla kullanılan biyosidal ürünler (slimisidler),
- Sanayi tesislerinde sıvı metal işleme malzemelerinin korunması amacıyla kullanılanlar,
Haşere kontrolü amacıyla kullanılanlar
Özellikle kapalı mekanlarda fare, hamamböceği, sivrisinek gibi zararlı canlılarla mücadele etmek, direkt veya dolaylı olarak insan sağlığına zarar vermesini önlemek amacıyla kullanılan ürünlerdir.
- Gıda üretim ve satış yerleri başta olmak üzere her türlü kapalı mekanda fare, sıçan gibi kemiricilerle mücadele amacıyla kullanılan ürünler,
- Özellikle açık alanlarda, yazlıklarda salyangoz gibi yumuşakçaların çoğalmasını engellemek amacıyla kullanılan ürünler,
- Her türlü açık veya kapalı alanda sivrisinek, karasinek gibi zararlı canlılarla mücadele amacıyla kullanılan ürünler (insektisit),
- Sivrisinek, pire ve diğer zararlı böcekleri kovmak amacıyla, konutlar, işyerleri, araçlar, sanayi tesisleri, gıda üretim yerleri, hayvan barınakları, kafeteryalar ve açık alanlarda kullanılan ürünler,
- Av hayvanları, kuşlar, köpekler veya kedileri uzaklaştırmak amacıyla kırsal bölgelerde, açık alanlarda veya bahçelerde kullanılan ürünler,
Diğer biyosidal ürünler
- Gıda depoları, ambarlar, silolarda kullanılan gıda ve yem stokları koruyucu ürünler,
- Gemi ve yelkenlilerde deniz canlılarından kaynaklı bozulmayı önleyici ürünler,
- Mumyalama ve post doldurma işlemlerinde zararlı canlılardan kaynaklı bozulmayı önleyici ürünler.
Görüldüğü üzere biyosidal ürünler hayatın hemen her alanında karşımıza çıkmaktadır. Zararlı canlılardan korunmak amacıyla doğaya salınan bu maddelerin kendisi de gerekli şartların sağlanmadığı durumlarda insanlar için zararlı olabilmektedir.
Biyosidal ürünler insanlara nasıl bulaşır?
Biyosidal ürünler kullanım şekli, yeri, uygulandığı yerin özellikleri, iklim özelliklerine farklı şekillerde yayılırlar. Yayılım şeklinin bilinmesi bu ürünlerin zararlı etkilerinden korunmak için önemlidir.
- Hava Yoluyla Bulaş: Havaya püskürtme, belediye araçlarından sis ve duman makineleri ile havaya salınma, basınçlı kutulardan sprey şeklinde püskürtme vs yoluyla havaya karışabilirler. Havaya karıştığı yerin iklim koşulları, rüzgar, hava akımları etkisiyle çok farklı mesafelere kadar gidebilirler. Bu taşınma da kullanılan maddenin türü, miktarı, parçacık boyutu da önemlidir. Taşınan maddeler solunum, cilde temas, gıdalar üzerine birikme, su kaynaklarına çökme gibi yollarla insan vücuduna girebilir. Havada asılı kaldığı süre içinde, havadaki diğer kimyasallar ile etkileşerek daha tehlikeli ürünlere de dönüşebilmektedir.
- Su Yoluyla Bulaş: Biyosidal ürünler havadan direkt su kaynaklarına bulaşabilir. Ayrıca toprakta, bitkilerde, ağaçlarda biriken ürünler çeşitli yollarla da topraktan su kaynaklarına geçebilir. Korunmasız su kaynaklarının insanlar tarafından içme, yemek yapma, banyo yapma vs amacıyla kullanımı sonucunda da insan vücuduna geçebilir.
- Gıdalarla Bulaş: Biyosidal ürünler bulaşmış sularla üretilen gıdalar, direkt biyosidal ürüne maruz kalan gıdalar, biyosidal ürünlerle birlikte taşınan veya depolanan gıdalar da insanlara toksik madde bulaşması için aracı olabilirler.
- Toprak Kaynaklı Bulaş: Biyosidal ürünlerle temas eden toprakta üretilen yiyecekler veya topraktan süzülerek biyosidal ürünlerin ulaştığı sular da bulaş kaynağı olabilir.
- Evde Kullanım Kaynaklı Bulaş: Biyosidal ürünlerin en sık kullanıldığı yerlerden birisi de evlerdir. Sivrisinekle mücadele, antibakteriyel ürünler, el dezenfektanları, yer yüzey dezenfektanları gibi çok farklı ürünler evlerde kullanılmaktadır. Bu ürünlerin bilinçsizce kullanımına bağlı insanlara bulaş olabilir. Daha tehlikelisi bu ürünlerin çocuklar tarafından kaza sonucu veya erişkinler tarafında intihar amaçlı içilmesi olabilir. Bu ürünlerle zehirlenme bazen hayati tehlike oluşturabilir, bazen de kalıcı hasarlara yol açabilir. Bu nedenle bu ürünlerin evlerde çocukların ulaşamayacağı yerlerde saklanması gerekir.
Biyosidal ürünlerin insanlardaki sağlık etkileri nelerdir?
Hayatımızın hemen her alanında kullanılan biyosidal ürünler, zararlılarla mücadele ederken, kendileri de birer toksik maddedir. Kullanımı özen isteyen bu ürünlerin çeşitli yollarla insanlara bulaşması durumunda bazen çok ciddi olumsuz etkileri de olabilir.
Biyosidal ürünler insan vücuduna en sık deri aracılığıyla girer. Ellerden veya vücudun açıkta bulunan alanlarından ciltten emilir. Biyosidal ürün uygulaması esnasında giyilen kıyafetler önemli bir bulaş kaynağıdır. Bunun dışında gıdalar aracılığıyla mide bağırsak sisteminden, hava yoluyla solunum sisteminden veya gözlerden de girebilir.
Biyosidal ürünlerle maruziyet açısından risk grupları:
- Hamileler,
- Çocuklar,
- Alkolikler,
- Kronik hastalığı olanlar,
- Bağışıklık sistemi zayıflamış olanlar.
Biyosidal ürünlerin neden olabileceği hastalıklar:
Biyosidal ürünlere maruz kalmak, maruziyet süresi, şekli ve miktarına bağlı olarak bazı hastalıkların ortaya çıkmasına neden olabilir:
- Dermatit,
- Non Hodgkin Lenfoma,
- Lösemi,
- Multipl myeloma,
- Karaciğer kanseri,
- Testis kanseri,
- Akciğer kanseri,
- Beyin kanseri,
- Doğumsal anomaliler,
- Sinir sistemi hasarı,
- Davranış bozuklukları,
- Üreme sistemi sorunları,
- Astım atakları vs.
Biyosidal ürünlere maruziyet halinde oluşan belirtiler:
Biyosidal ürünlere akut olarak maruz kalma ve zehirlenme belirtileri, maruz kalma süresine ve miktarına da bağlı olarak olası belirtiler şunlar olabilir:
- Ciltte yanma,
- Cilt kaşıntısı,
- Deri üzerinde enfeksiyon odakları,
- Öksürme, hapşurma,
- Gözlerde yaşarma / kuruma, kaşınma,
- Burun mukozasında kuruma, kaşınma,
- Ağız kuruluğu,
- Bulantı, kusma,
- Halsizlik,
- Baş dönmesi,
- İshal, kabızlık,
- Terleme,
- Ateş,
- Baygınlık.
Biyosidal ürün zehirlenmelerinde ilk yardım nasıl yapılmalıdır?
- Zehirlenmenin nedeni öğrenilir,
- Zehirlenen kişi güvenli alana taşınır,
- Biyosidal ürün bulaşan elbiseler hemen çıkarılır,
- Zehirlenen kişinin tüm vücudu bol ve temiz su ile yıkanır,
- Su yoksa biyosidal ürün bulaşmış vücut silinir,
- Zehirlenen kişi bilinçsiz ise baş geride, çenesi yukarı kaldırılmış olarak yan yatırılır,
- Titreme ve kasılmalar varsa rahat bir şekilde yatırılıp hareketleri engellenir, hastanın başı travmaya karşı korunur,
- Zehirlenen kişi kendine geldiğinde ağızdan gıda verilmez,
- Kişi kendiliğinden kusuyorsa mide içeriğinin solunum yoluna kaçmaması için hasta yan çevrilir. Ayrıca içerikten numune alınarak hasta ile beraber hastaneye götürülür.
- Yüksek ateş durumunda soğuk uygulama yapılır.
- Zehirlenen kişinin solunumu durmuş ise ilk yardım eğitimi almış kişiler tarafından temel yaşam desteği uygulanır.
- Zehirlenen kişi en kısa zamanda en yakın sağlık kuruluşuna götürülür.
- Zehirlenmeye neden olan biyosidal ürünün ambalajının veya etiketinin birlikte götürülmesi alınacak önlemlerin kısa zamanda belirlenmesi bakımından önemlidir.