FMF, Ailevi Akdeniz Ateşi , Familial Mediterranean Fever
FMF yüksek ateş, karın ağrısı, göğüs ağrısı ve eklem ağrıları ile seyreden, ailesel geçiş gösteren bir hastalıktır. İlerleyen dönemde amiloid birikimine bağlı belirti ve bulgular eşlik edebilir. Ataklar halinde gelişir.
Hastalık belirtileri seröz zarların ağrılı, enfeksiyöz olmayan iltihabından kaynaklanır. Ataklar çoğunlukla soğuk, travma, menstruasyon, aşı gibi bir tetikleyici sonrası olur. Atak araları belirti vermez. Ataklar arası süre belirli değildir, değişkenlik gösterir. Ataklar ani gelişir, 6-72 saat sürebilir.
Ataklar çoğunlukla 20 yaşından önce başlar. Ataklar öncesi çoğunlukla belirti (aura) olmaz ve ani başlar. Sıklıkla ataklarda ateş, karın ağrısı, eklem ağrıları görülür.
FMF’de genetik geçiş:
Hastalıktan sorumlu gen (MEFV) 16. kromozomun kısa kolundadır. En sık ekson 10 ve ekson 2 mutasyonları görülür. Hastalık otozomal resessif (çekinik genlerle) geçiş gösterir. Yani toplumun bir kısmı hastalığı taşımakta ama belirti vermemektedir. Buna göre:
- Hem anne hem de babanın otozomal resessif gen taşıması durumunda doğacak çocukların %25’i sağlam, %50’si taşıyıcı, %25’i FMF hastasıdır.
- Anne veya babadan birinin FMF hastası, diğerinin sağlam olması durumunda çocukların tamamı taşıyıcıdır.
- Anne veya babadan birinin taşıyıcı, diğerinin FMF hastası olması durumunda çocukların %50’si taşıyıcı, %50’si hastadır.
Hastalık bazı etnik gruplarda (Yahudiler, Araplar, Ermeniler, Türkler vs) daha sık görülür. Ancak son dönemde bu etnik gruplar dışında farklı coğrafyalardan da vakalar bildirilmektedir. Özellikle sık rastlanan etnik gruplarda, her 1000 kişide bir hastalık, her 5 kişide bir taşıyıcılık görülebilir.
FMF belirtileri:
- Ateş: 40 °C’ye kadar yükselebilen ateş atak boyunca olabilir, ancak çoğu hastada ilk 24 saatte düzelir.
- Karın ağrısı: Hastaların hemen tamamında ataklar esnasında karın ağrısı görülür. Akut karın benzeri şiddetli, dokunmakla hassas karın ağrısı olur.
- Eklem atakları: Çoğunlukla tek eklemi tutan artrit veya eklem ağrısı şeklindedir. En sık diz tutulur. Kızarıklık, şişlik, ağrı, hassasiyet, hareket kısıtlılığı olabilir.
- Göğüs ağrısı: Çoğunlukla göğsün bir yanında, omuza doğru yayılan, şiddetli, nefes almayı zorlaştıran ağrı olabilir.
- Cilt lezyonu: En sık bacak ön yüzü, ayaküstü, ayak bileğinde ciltte kızarıklık, döküntü olabilir, 2-3 gün içinde kendiliğinden geçer.
- Testis hassasiyeti: Özellikle 20 yaş altı erkeklerde testislerde tekrarlayan şişlik, kızarıklık, ağrı, hassasiyet görülebilir.
- Kas ağrısı: FMF hastalarının %25’inde kas ağrılarına rastlanır.
- Damar iltihabı: Henoch schönlein purpurası veya Poliarteritis nodoza gibi damar iltihabı hastalıkları görülebilir.
- Sinir tutulumu: Nadir görülür. En sık baş ağrısı şeklinde kendini gösterir.
- Amiloid birikimi: FMF’in en temel prognoz göstergesi, en önemli komplikasyonudur. AA tipi amiloid birikimi özellikle düzenli takip ve tedavisi yapılmayan hastalarda gelişebilir. İdrarda protein kaybı ve ilerleyen dönemde böbrek yetmezliği görülebilir.
FMF tanısı:
Hastalığın kesin tanı testi yoktur. Hastanın tanısı detaylı anamnez ve iyi bir fizik muayene ve laboratuvar testleri ile konur.
Hastanın ataklarının özellikleri, süresi, ateş varlığı vs sorgulanır. Karın muayenesi, eklem ve cilt bulguları araştırılır.
- Kan testleri: Tam kan sayımında beyaz kan hücresinde artış, fibrinojen artışı, beta2 mikroglobulin, sedimentasyon ve CRP artışı olabilir.
- İdrar testleri: Proteinüri olabilir,
- Genetik analiz: Hastalığa özgü genetik mutasyonlar araştırılır.
- Görüntüleme testleri: Akciğer ve eklemler için direkt grafiler, karın ultrasonu vs gerekebilir.
- Biyopsi: Özellikle amiloid birikiminden şüphe edilen hastalarda böbrek biyopsisi, rektal biyopsi denenebilir.
Testlerin hiçbiri kesin tanı için yeterli olmayabilir. Bu durumda hastadan FMF’den şüphe ediliyorsa kolşisin tedavisi başlanır. Ataklar arası süre uzuyor, ataklar hafifliyorsa FMF olabilir.
Belirlenmiş bazı tanı kriterleri mevcuttur. Major veya minör kriterlere göre değerlendirme yapılır. 2 major veya 1 major ve 2 minör kriterin olması kesin tanı koydurur.1 major ve 1 minör kriterin olması muhtemel FMF olarak değerlendirilir.
- Majör Tanı Kriterleri:
- Ateşle birlikte olan peritonit,sinovit ve plörit atakları
- AA amiloidozis
- Kolşisin tedavisine cevap alınması
- Minör Tanı Kriterleri
- Tekrarlayan ateş atakları
- Erizipel benzeri döküntü
- Birinci derece yakınlarında AAA olması
FMF tedavisi:
Tedavide en temel ilaç kolşisindir.
- Kolşisin: Hastanın yaşı, özellikleri ve şikâyetine göre 1-2 mg/gün başlanır. Atak sıklığını ve şiddetini azaltır. En önemli özelliği ise düzenli kullanımda amiloid birikiminin engellenmesidir. Hamilelik döneminde kullanılabilir. En sık görülen yan etkisi ishaldir. Ömür boyu kullanılması gerekebilir. Kolşisine yeterli cevap alınamayan hastalarda doz artırılır. Şiddetli yan etki gelişiyor veya cevap yoksa interferon alfa, TNF alfa blokeri, anakinra (IL-1 reseptör antagonisti) gibi tedavi seçenekleri denenebilir.
- Steroid tedavisi: Şiddetli kas ağrılarında kullanılabilir.
- NSAID: Eşlik eden eklem ağrılarında tedavinin bir parçası olarak başlanabilir.