Kalsiyumdan sonra en fazla bulunan mineraldir. Kemik ve diş gelişimi, DNA yapıları, enerji üretimi, kas kasılmaları, sinir iletimi, böbrek fonksiyonlarının yerine getirilmesi gibi çok sayıda görev üstlenmektedir. %85’i kemiklerde, kalan kısmı hücre içinde, dokular arası sıvıda ve serumda bulunur.
Fosfor, organik fosfor ve inorganik fosfat formunda olabilir.
Organik fosfor sitozol, mitokondri gibi hücre içi yapılarda veya hücre zarında yer alır. Doğal olarak gıdalardan alınan formdur. Bazı gıdalarda fitik asit şeklinde depolanır. Fitik asitin vücut içerisinde yıkılması zordur. Bu nedenle gıdaların tüketilmeden önce pişirme, filizlendirme, ıslatma gibi işlemlerden geçirilmesi suretiyle fitik asit parçalanarak fosfor açığa çıkarılır. Emilimi inorganik fosfata göre daha düşüktür.
İnorganik fosfat, işlenmiş gıdalara katkı maddesi olarak ilave edilen formdur. Toplam fosfor alımının yaklaşık %30’u inorganik fosfattan oluşur. Organik fosfora göre bağırsaklardan daha kolay emilir. %15 kadarı proteinlere bağlı olarak, %85 kadarı serbest halde bulunur.
Kan fosfor düzeyinin takibinde laboratuvar ölçümlerinde fosfat düzeyine bakılır. Kan düzeyinin yetişkinlerde 2,5-4,5 mg/dL olması beklenir. Altındaki değerler kan fosfor düşüklüğü (hipofosfatemi), üzerindeki değerler kan fosfor yüksekliği (hiperfosfatemi) olarak değerlendirilir. Eksiklik ya da fazlalığın düzeyine göre bulgular verir.
Fosfor nerelerden alınır?
- Kırmızı et,
- Tavuk eti,
- Balık (somon vs),
- Süt ve süt ürünleri (peynir, yoğurt vs),
- Yumurta,
- Kepekli tahıllar,
- Sebzeler (kuşkonmaz, domates, karnabahar, patates vs),
- Sarımsak,
- Kurutulmuş meyveler,
- Kuruyemişler (fındık vs),
- Baklagiller.
İşlenmiş gıdalar, şarküteri ürünleri, pastırma, sosis, gazlı içecekler, sporcu içecekleri, takviye ürünler vs. inorganik fosfat içerir.
Fosforun görevleri nelerdir?
- Hücre duvarı yapısının devamlılığının sağlanması (fosfolipitler aracılığıyla),
- Hücre yenilenmesi ve çoğalması (DNA ve RNA yapılarına katılarak),
- Enerji üretimi,
- Asit-baz dengesine destek,
- Diş gelişimi ve sağlığı (kalsiyum ile koordine),
- Kemik gelişimi ve sağlığı (kalsiyum ile koordine),
- Oksijenin taşınmasına destek.
Fosfor ihtiyacı ne kadardır?
- 0 – 1 yaş çocuk: 250 mg/gün
- 1-3 yaş çocuk: 450 mg/gün
- 4-8 yaş çocuk: 500 mg/gün
- 9-13 yaş çocuk: 1250 mg/gün
- 14 yaş ve üzeri erkek çocuk: 750 mg/gün
- 14 yaş ve üzeri kız çocuğu: 750 mg/gün
- Hamilelik dönemi: 1250 mg/gün
- Emzirme dönemi: 1250 mg/gün
Fosfor eksikliğinde ne olur?
Fosfor eksikliği nedenleri genellikle şunlardır:
- Yetersiz alım,
- Antiasit kullanımı,
- Kronik ishal,
- D vitamini eksikliği,
- İnsülin salgısında artış,
- Hiperparatiroidizm,
- Fanconi sendromu,
- Metabolik / solunumsal alkaloz,
- Açlık,
- Ciddi yanıklar,
- Genetik hastalıklar.
Fosfor eksikliği belirti ve bulguları şunlardır:
- Halsizlik,
- İştahsızlık,
- Kas güçsüzlüğü,
- İstemsiz kas kasılmaları,
- His kayıpları,
- Koordinasyon bozuklukları,
- Kalp fonksiyonlarında bozulma.
Fosfor fazlalığında ne olur?
Kan fosfat düzeyinde artışa (hiperfofatemi) neden olan hastalıklar şunlar olabilir:
- Aşırı fosfat alımı,
- Aşırı laksatif kullanımı,
- Aşırı parenteral fosfat alımı
- Süt-alkali sendromu,
- D vitamini fazlalığı,
- Fosfat atılımının azalması,
- Böbrek yetmezliği,
- Tümörler,
- Bifosfat kullanımı,
- Pseudohiperparatiroidizm,
- Hücre içi ve hücre dışı arasında fosfat değişimi,
- Akut asidoz (metabolik/respiratuar),
- Tümör lizis sendromu,
- Rabdomiyoliz (travma vs ye bağlı aşırı kas yıkımı).
Hastaların bir kısmı belirti vermez. Olası belirti ve bulgular şunlardır:
- Kas krampları,
- İstemsiz kas kasılmaları,
- Ağız çevresinde uyuşma,
- Kas, eklem ağrıları,
- Yorgunluk, halsizlik,
- Kısa nefes alma,
- Bulantı, kusma,
- Uyku bozuklukları.
Kan fosfat düzeyinde yükselme durumunda, kan kalsiyum seviyesi düşebilir. Eğer kalsiyum tüketimi de düşükse kemik kayıpları görülebilir.