Paratiroid hormon düzensizliği
Paratiroid hormonlarının azalması veya yükselmesi halidir. Azalmasına hipoparatiroidizm, yükselmesine ise hiperparatiroidizm denir. Paratiroid bezlerindeki fonksiyonel hasara neden olan anormal yapılar veya sistemik rahatsızlıkların komplikasyonu olarak gelişebilirler.
Hipoparatiroidizm
Paratiroid bezi tiroid bezinin arkadında ve ona yapışık dört adet bezden oluşmaktadır. Her biri 30-40 gr olan bu bzelerden parathormon salgılanır. Parathormon, kan kalsiyum seviyesi, D vitamini ve fosfat dengesinin sağlanmasında çok önemli fonksiyonlara sahiptir.
Kan kalsiyum seviyeleri düşük (hipokalsemi) olan hastalarda kalsiyum seviyelerinin düşüklüğü parathormon veya magnezyum düşüklüğüne bağlı olabilmektedir. Parathormon seviyeleri normal olsa dahi, parathormona dokularda azalmış yanıta bağlı da olabilir.
Parathormon seviyelerinin düşüklüğüne bağlı hipokalsemi oluşmasına hipoparatiroidi denir. PArathormon seviyeleri normal veya yüksek olduğu halde hipokalsemi oluşmasına da pseudohipoparatiroidi denir.
Hipoparatiroidizm nadir görülen bir hastalıktır. Genellikle tiroid veya paratiroid bezlerinin cerrahisi sonrası gelişmektedir.
Hipoparatiroidizmin en sık nedenleri:
- Cerrahi sonrası komplikasyonlar
- Otoimmün poliglandüler yetmezlik
- Tip 1
- Tip 2 (Schmidt sendromu)
- İyot tedavisi sonrası Graves hastalığı
- Radyoterapi sonrası
- Pernisiyöz anemi
- Tiroid kanseri
- Demir birikimine bağlı (Wilson hastalığı)
- Di George sendromu (Konjenştal olarak paratiroid bezlerinin yokluğu ile karakterize otozomal resesif bir hastalık)
- Hipoparatiroidizmin kalıtsal formları
- Kalsiyum reseptörlerini aktive eden mutasyonlar
- Magnezyum eksikliğine sekonder durumlar
- Tümör invazyonu
- Kearns-Sayre ve Kenny sendromları
- Herediter nefrozis
- Alkolizm
Otoimmün poliglandüler yetmezlik Tip 1 hastalarında genellikle 10-20’li yaşlarda başlayan, mukokütanöz kandidiyazis, Addison hastalığı ve hipoparatiroidizm birlikteliği görülür. Hem adrenal hem de paratiroid dokulara karşı antikorlar gelişmiştir. Bu durumda diğer endokrin bezlerin etkilenmesi ihtimali de söz konusu olabilmektedir. Bu hastalık otozomal resesif bir bozukluktur.
Otoimmün poliglandüler yetmezlik Tip 2 (Schmidt) hastalığı ise hipotiroidizim ve adrenal yetmezlik ile karakterizedir. Paratiroid bezlerini etkilemez.
Pseudohipoparatiroidi hastalarında kan dolaşımında yeterince parathormon olmasına rağmen hedef dokularda bu hormona yanıt düşüktür.
Hipoparatiroidizm hastalarında genellikle hipokalsemi belirtileri daha sık görülür. Kas kasılmaları, parmaklarda karıncalanmalar, ağrılı karpal spazmlar, yüz kaslarının seğirmesi, Chvostek ve Trousseau bulgusu, kuru cilt, kolay kırılan tırnaklar, konfüzyon, halsizlik, mental retardasyon, davranış değişiklikleri, psikoz, paresteziler, nöbetler, irritabilite, aritmiler, katarakt, diş gelişiminde gecikmeler ve bronkospazm gibi akciğer semptomları görülebilmektedir.
Bu hastalarda kan fosfat düzeyleri genellikle yükselmiştir.
Hiperparatiroidizm
Hiperparatiroidizm paratiroid bezlerinin gereğinden fazla parathormon salgılaması sonucu ortaya çıkan bir tablodur. Kandaki parathormon seviyesi arttığında, parathormonun etkisiyle kan kalsiyum seviyesi de artar. Kan kalsiyum seviyesinin artması ciddi hayati sonuçlar doğuran tablolara neden olabilir.
Ortalama parathormon seviyesi 10 ile 65 pg/ml arasında değişir. Bir kişinin parathormon seviyesi bu aralığın üzerine çıkarsa hiperparatiroidizmden bahsedilebilir.
Hiperparatiroidizm gelişen hastalarda depresyon, sık sık yorgunluk hissi, aşırı su içme isteği, sık işemek, kendini hasta ve güçsüz hissetmek, kaslarda güçsüzlük, sık sık kabızlık yaşamak, karın ağrısı, kafa karışıklığı ve konsantrasyon kaybı belirtileri görülebilir. Hiperparatiroidizm ilerlerse hiperkalsemi belirtileri de tabloya eklenebilir. Bu durumda kusma, dehidratasyon, kas spazmları, bilinç bulanıklığı, kemik ve eklem ağrıları, aritmi ve hipertansiyon gibi semptomlar görülebilir.
Hiperparatiroidizmin kronik durumlarında hiperkalseminin de etkisiyle hastalarda osteoporoz, böbrek taşları, mide ülserleri ve pankreatit gibi durumlar da gelişebilir. Daha ileri veya hızlı gelişen durumlarda böbrek yetmezliği, bilinç kaybı veya koma gibi hayatı tehdit eden durumlar görülebilir.
Hiperparatiroidizmin nedenleri
Hiperparatiroidizm 3 şekilde gelişebilmektedir:
- Primer hiperparatiroidizm; paratiroid bezinin kendisinden kaynaklanan sebeplerle oluşur
- Sekonder hiperparatiroidizm; paratiroid bezleri normal iken vücuttaki diğer hastalıklardan dolayı kan kalsiyum seviyelerinin düşmesi sonucu parathormon seviyelerinin artmasıdır
- Tersiyer hiperparatiroidizm; sekonder hiperparatiroidizmin uzun süre sonunda gelişen durumlar sebebiyle primer hiperparatiroidizm gibi davranmasıdır. Genellikle böbrek yetmezliği ile ilişkilidir.