Kabakulak hastalığının etkeni Mumps orthorubulavirus isimli Paramyxoviridae ailesine ait bir virüstür. Kabakulak virüsünün neden olduğu, geçmişte salgınlara neden olmuş, günümüzde aşılama çalışmaları ile görülme sıklığı azalan, bazen ciddi komplikasyonlara neden olan bulaşıcı bir hastalıktır.
Aşılanmanın düşük olduğu toplumlarda özellikle okul, askeri tesisler, işyerleri gibi toplu yaşama alanlarında salgınlar oluşturabilir. Parotis bezlerinde ağrılı şişlik ile karakterize bir yüz görünümü oluşturur. Hastalık sıklıkla 5-9 yaş grubunda görülmekle birlikte her yaşta olabilir.
Kabakulak hastalığı tükürük bezi iltihabının en sık görülen nedenidir. Hastalığın belirtiler yetişkin erkeklerde daha şiddetli seyreder. Hastalığa bağlı olarak orşit (testis iltihabı) ve buna bağlı kısırlık, menenjit, ensefalit, pankreas iltihabı, işitme kaybı gibi nadir ama ciddi komplikasyonlar görülebilir.
Kabakulak nasıl bulaşır?
Kabakulak virüsü esas olarak solunum yoluyla bulaşır. Hasta kişilerin öksürük, hapşırıkları ile yayılan virüs kolaylıkla aşılanmamış kişilere yayılır. Ayrıca enfekte kişilerin temas ettiği kontamine yüzeyler aracılığı ile de bulaşabilir.
Virüs yayılımı, hastalık belirtileri başlamadan birkaç gün önce (tükürük bezleri şişmeden önce ortalama beş gün) başlar, belirtiler geçtikten birkaç gün sonrasına kadar (tükürük bezleri şişliği geçtikten sonra ortalama beş gün) bulaşır. Belirtiler geçtikten sonra bulaşın devam etmesi virüsün tükürük yoluyla atılımına bağlıdır. Bulaşıcılık tükürük bezi iltihabının olduğu dönemde en riskli dönemdedir.
Enfekte anneden süt yoluyla bulaş hususu tartışmalıdır. Bir kabakulak hastası ortalama 4-7 kişiyi hasta edebilir.
Kabakulak hastalığının belirtileri nelerdir?
Kabakulak virüsünün bulaşması ile hastalık belirtilerinin ortaya çıkması arasında geçen süre ortalama 16-18 gündür (7-25 gün).
Hastalık %30 hastada hiçbir klinik bulgu vermez veya çok hafif gribal enfeksiyon bulguları verir.
Kabakulak hastalığı belirtileri erken dönemde hafif veya yüksek ateş, baş ağrısı, halsizlik, kas ağrıları, iştahsızlık, boğaz ağrısı ile başlar. Sonrasında birkaç gün içinde tükürük bezi iltihabı (parotit) gelişir. Kulakların altında ağrılı şişlik oluşur. Hastanın yüzü “Hamster Yüzü” şeklini alır. Görüntü tipiktir. Tükrük bezi iltihabı hastaların %70’inde görülür. Şişlik çoğu hastada tek taraflıdır. Tükürük bezi iltihabına bağlı kulak ağrısı olabilir.
Kabakulak genellikle 1-2 hafta içinde kendiliğinden iyileşir ancak bazı vakalarda ciddi komplikasyonlar gelişebilir. Hamilelik esnasında geçirilen hastalığın düşüklere neden olabildiğini gösteren çalışmalar mevcuttur. Hastalık nadiren ölümle sonuçlanır. Ölüm nedeni hastalık komplikasyonlarıdır.
Kabakulak hastalığı tanısı nasıl konur?
Kabakulak hastalığının tanısı anamnez, muayene bulguları ile konur. Bazen teyit için laboratuvar testlerine ihtiyaç olabilir. Hastanın şikayetlerinin başlama zamanı, etrafında hasta birisinin varlığı sorgulanır. Muayenede tipik yüz görünümü, şiş yüz değerlendirilir.
Virüs laboratuvarda belirtiler başladıktan bir hafta sonra tükürük, kan, nazofarenks, tükürük kanalları ve hücre kültürlerinden tespit edilebilir. Kanda ELISA yöntemi ile antikor bakılır. Ig M varlığı aktif hastalığı gösterir. Ig G varlığı hastalığın geçirildiğini veya kişinin bağışık olduğunu gösterir.
PCR testi ile idrarda virüs bakılabilir. Ancak kan kültürü analizleri kadar duyarlı olmayabilir. Menenjit vakalarında belirtilerin başlamasından bir hafta sonra beyin omurilik sıvısında virüs bakılabilir. Ayrıca olası komplikasyonlara yönelik kan, idrar testleri veya görüntüleme testleri yapılabilir.
Kabakulak hastalığının tedavisi nasıl yapılır?
Kabakulak hastalığı genellikle 1-2 hafta içinde kendiliğinden iyileşir. Spesifik bir antiviral tedavisi yoktur. Hastalığının tedavisi semptomlara yöneliktir. Tedavinin temeli bol istirahat etmek, bol sıvı tüketmek, asitli içeceklerden uzak durmak, yumuşak gıdalar tüketmek ve başkaları ile temasın kesilmesidir. İhtiyaç halinde ağrı kesici, şişmiş bezler için sıcak veya soğuk kompres uygulaması denenebilir. Gerekirse ağza ılık tuzlu su ile gargara yapılabilir.
Kabakulak immunglobulini bazı vakalarda komplikasyon gelişiminin engellenmesine fayda sağlayabilir. Hastalığa sekonder enfeksiyon gelişiminde antibiyotik kullanılabilir. Komplikasyon gelişiminde hastalığa göre uygun tedavi uygulanır.
Kabakulak hastalığından nasıl korunurum?
Kabakulak hastalığının en etkili korunma yöntemi aşı uygulamasıdır. Çocukluk çağı aşı uygulamasını mutlaka yaptırmak gerekir. Aşı dışında ellerin sabunlu su ile yıkanması, hijyen kurallarına uyulması, öksürme hapşırma durumunda mendil kullanımı, hasta olanların iki hafta boyunca evde izole olması diğer korunma yöntemleridir.
Enfekte kişilerle aynı ortamda bulunmamak, tedavi amaçlı bulunulacak ise kişisel koruyucu önlemleri almak, enfekte kişilerle çatal, bıçak gibi eşyaları ortak kullanmamak gerekir.
Kabakulak hastalığının komplikasyonları neler olabilir?
Kabakulak hastalığı bazı hastalarda komplikasyonlar ile seyreder. Olası komplikasyonlar şunlardır:
- Orşit: En sık görülen komplikasyondur. Testislerin iltihaplanmasıdır. Hastalık başlangıcından 1-2 hafta sonra testislerde ağrı, şişlik, sıcaklık artışı olur. Genellikle tek taraflıdır ama iki tarafı da etkileyebilir. Uygun şekilde tedavi edilmediği durumda, ilerleyen yaşlarda kısırlık riski taşır. Yetişkin erkek hastalarda üçte bir oranında görülür. Ağrı kesiciler, soğuk ya da sıcak kompres, geniş iç çamaşırı giyilmesi faydalı olabilir.
- Mastit: Meme iltihabı kadın hastalarda üçte bir sıklıkla görülür.
- Ooforit: Yumurtalık iltihabı kadın hastalarda %10 sıklıkla görülür.
- Otit: İlerleyen dönemde kalıcı veya geçici sağırlık gelişebilir.
- Menenjit: Ateş, baş ağrısı, kusma ile seyreder, %10 sıklıkla görülür.
- Ensefalit: Ateş, bilinç bulanıklığı, nöbetler ile kendini gösterir.
- Meningoensefalit,
- Akut Pankreatit: Karın ağrısı ile kendini gösteren pankreas iltihabı %5 vakada görülür. Gözlerde ve ciltte sararma olabilir.
- Nefrit.
- Artrit,
- Nevrit,
- Zatürre,
- Retina iltihabı,
- Perikardit.