Kalpte Ritim Bozukluğu (Aritmi)
Kalbin normalde olması beklenen sinüs ritminin bozulması, yavaşlaması, hızlanması veya olmaması gereken uyarıların olması durumudur.
Toplumlarda sık görülür. Bir kısım aritmi kişilerde belirti vermez. Bazıları çarpıntı, bayılma gibi belirtiler verirken, bir kısmı ise kalp durmasına kadar giden ciddi tablo oluşturabilir.
Aritmiler tüm yaş gruplarında görülebilir. Ancak bazı aritmi türleri görülme sıklığı yaşla birlikte artar.
Tütün ve tütün ürünleri, alkol kullanımı, madde bağımlılığı, ağır egzersizler, ateşli hastalıklar, yağlı ve ağır beslenme, stres, aşırı heyecan, ani korku, bazı psikiyatrik hastalıklar, ilaçlar, kalıtsal faktörler, doğumsal anomaliler gibi birçok faktör aritmi gelişimini tetikleyebilir. Bu nedenle öncelikle altta yatan bir neden varsa onun tedavisi ve yaşam alışkanlıklarının düzene sokulması önemlidir.
Kalbin normal ileti sistemi (sinüs ritmi):
Kalbin kasları uyarıp kasılmayı başlatan, aksamadan devam eden bir ileti sistemi vardır. Bu ileti sistemi temelde iki adet düğüm ve ileti yollarından oluşur.
- Sinoatrial düğüm: Kalbin üstte yer alan odacığın (sağ atriyum) arka tarafında, vücuttan kirli kanı kalbe getiren toplardamarın (vena cava) odacığa açıldığı yerde yer alır. Dakikada yaklaşık 60-100 uyarı üretir.
- Atriyoventriküler düğüm: Kalbin üstünde yer alan odacığın (sağ atriyum) taban kısmında, sağ alt odacığa (sağ ventrikül) ve kapağa (triküspit kapak) yakın yerde lokalizedir. Sinoatrial düğümden gelen uyarıları biraz bekleterek üst odacıkların daha önce kasılmasını, sonra alt odacıkların kasılmasını sağlayarak düzeni sağlar. Dakikada 40-60 kadar ileti gönderebilir.
- His demeti: Sağ üst odacığın (sağ atriyum) tabanında yer alan atriyoventriküler düğümden gelen iletiyi alt odacıklara (sağ ve sol ventrikül) taşıyan kas sistemidir. Dakikada 15-40 ileti taşır.
- Purkinje hücreleri: His demetinden aldığı iletiyi sağ ve sol alt odacıkların (sağ ve sol ventrikül) her tarafına taşıyan liflerdir. Dakikada 15-40 ileti taşır.
Kalpte uyarı ilk olarak sinoatrial düğümde başlar. Sağ ve sol atriyumu dolaşır ve atriyoventriküler düğüme gelir. Burada hızı biraz yavaşlar, biraz bekletilir. Buradan his demeti ve purkinje hücreleri ile sağ ve sol ventriküle iletilir. İleti elektriksel bir uyarıdır ve kalp kaslarının kasılmasını sağlar. Bu sayede kan önce sağ üst odacığa dolar, oradan sağ alt odacığa, akciğere, sol alt odacığa, sol üst odacığa ve oradan da tüm vücuda dağıtılır.
Buna sinüs ritmi denir. Kalbin normal, sağlıklı bir kişide beklenen ritim budur.
Aritmi sınıflandırması:
Aritmi geniş bir hastalık tablosudur. İleti sisteminin bir noktasında aksamadan kaynaklanır. Bu nedenle ileti sistemindeki aksaklığın yeri dikkate alınarak sınıflandırılır.
Aritmilerin genel olarak sınıflandırılması şu şekildedir:
- Sinoatrial düğüm anormallikleri:
- Sinüs taşikardisi: Normalde sinüs ritmi dakikada 100 atım olacak şekildedir. Ateşli hastalıklar, tiroid hastalıkları, kansızlık, sıvı kaybı, kalp yetmezliği gibi nedenlere bağlı olarak kalbin atım sayısı 100 atım/dakikayı geçer. EKG analizinde P, QRS, T düzeni ve şekli korunmuştur. Sadece kalp daha hızlı atar.
- Sinüs bradikardisi: Aşırı soğuğa maruz kalma, kafa içi basıncın artması, bazı kalp hastalıkları için kullanılan ilaçlara bağlı olarak kalbin atım sayısı 60 atım/dakikanın altına inmiştir. EKG analizinde P, QRS, T düzeni ve şekli korunmuştur. Sadece kalp daha yavaş atar.
- Sinüs aritmisi: Kafadan çıkan onuncu sinir olarak bilinen vagus sinirinden kaynaklanır. Nefes almakla kalp atım sayısı artar, nefes vermekle azalır.
- Hasta sinüs sendromu: Daha çok çocuklarda görülen, atriyumlara yönelik yapılan cerrahi ile ilişkili bir ritim bozukluğudur. Sinoatrial düğüm iletiyi yavaşlatır ve ritmi bozar. Sinüs ritmi duraksama yaşar ve sonrasında kalp atım sayısı artar. Ciddi sonuçları olabilir.
- Supraventriküler aritmiler:
-
- Atrial ektopik atım: Normalde sinüs ritminde sinoatrial düğümden başlayan uyarı öncesinde atriyumda başka bir noktadan uyarı başlatılmasıdır. Genelde iyi seyirli olup özel bir tedavi gerektirmez.
- Nodal ektopik atım: Normalde sinüs ritminde sinoatrial düğümden başlayan uyarı dışında atriyoventriküler düğümden çıkan bir uyarı vardır. Genelde iyi seyirli olup özel bir tedavi gerektirmez.
- Nodal ritim: Normalde sinoatrial düğümden başlayan sinüs ritmi kalp yetmezliği veya bazı ilaçların etkisiyle kaybolur, uyarı atriyoventriküler düğümden başlar.
- Paroksismal supraventriküler taşikardi: Atriyum ve ventrikül arasındaki aksesuar yollardan ileti gönderilmesidir. Sinüs ritmi bozulur.
- Wolff-Parkinson-White sendromu: Normal sinüs ritminde sinoatrial düğümden başlayıp atriyoventriküler düğümde yavaşlatılan uyarı dışında, doğuştan var olan aksesuar ileti kanallarının devreye girmesidir. Genellikle iyi seyirli olup nadiren atrial fibrilasyon gibi hayati tehlike oluşturan sonuçlar ortaya çıkarabilir.
- Bloklu atrial taşikardi: Normalde sinoatrial düğümde başlayan iki uyarıdan birinin bazı ilaçların etkisiyle, atriyoventriküler düğümde engellenmesi sonucu, atriyumun hızlı, ventrikülün yavaş çalışması şeklinde gelişir. Kalp atım hızı 140-160 atım/dakika kadar olabilir.
- Atrial flatter: Kalp hastalıklarına bağlı olarak kalp iletilerinin atriyoventriküler düğüm düzeyinde engellenmesi sonucu, kalp atım hızının 250 atım/dakika olmasıdır.
- Atrial fibrilasyon: Atriyumda birden fazla noktadan uyarı başlatılması sonucu gelişen hayati tehlike arz eden bir durumdur.
- Ventriküler aritmiler:
- Venriküler ekstrasistol (ventriküler erken vuru, ventriküler prematür atım): Kalbin normal sinüs ritmi devam ederken, nedeni tam olarak bilinmeyen bir şekilde ventriküllerden uyarılar çıkması sonucu gelişir.
- Ventriküler taşikardi: Kalp krizi veya kalbin başka hastalıkları nedeniyle gelişen atriyumlardaki hasarın neden olduğu, ventriküllerin başlattığı uyarılara bağlı kalp atım hızının artması durumudur.
- Torsades de pointes: Kafa içi basınç artışı veya bazı ilaçlara bağlı olarak gelişen, EKG’de uzamış QT aralığı ile karakterize bir aritmi türüdür. Antiaritmik ilaçlardan sakınmak gerekir.
- Ventriküler fibrilasyon: Ventriküllerden kaynaklı 500 atım/dakikaya varan uyarı çıkar. Kalp krizi veya bazı ilaçlara bağlı gelişebilir. Defibrilasyon gerekir.
- Bloklar:
- Sinoatrial blok, sinüs arresti: Sinoatrial düğümden yeterli uyarı çıkmaz. Ciddi bir klinik tablo oluşturmaz.
- Atriyoventriküler bloklar: Uyarılar atriyumdan ventriküle gecikmeli olarak iletilir.
- Dal blokları: Uyarının his demeti iletiminde sorun vardır. Çoğunlukla kalp yetmezliklerinde gelişir.
Aritmi belirtileri:
Aritmilere bağlı sıklıkla görülen belirti ve bulgular şunlardır:
- Çarpıntı,
- Baş dönmesi,
- Halsizlik, yorgunluk,
- Bayılma,
- Solunum problemleri,
- Göğüs ağrısı,
- Terleme.
Tanı:
Hastalıkta anamnez ve fizik muayene bulguları önemlidir. Şikayetlerin ne zman geliştiği, ne kadar sürdüğü araştırılır. Kalp dinlemesi yapılır. Aritmi tanısı EKG ile konur. Ritim bozukluğunun sürekli olmadığı durumlarda 24 saat izlem için taşınabilir EKG kullanılabilir.
Bazı durumlarda aritminin tetiklenmesi gerekebilir. Bunun için eforlu testler yapılabilir. Kalp ekokardiyogramı kalbin fonksiyonlarının tespiti, kapak sorunlarının görülmesi açısından istenebilir.
Kalbin ileti sistemini izlemek amacıyla elektrofizyolojik testler ile kalbe elektrik sinyalleri gönderilebilir.
Tedavi:
Aritmi tedavisinde öncelikle altta yatan nedenin tespit edilmesi ve tedavisi gerekir.
- Kalp pili: Kalp atım hızının yavaşladığı durumlarda ilaç tedavisi denenebilir. İlerleyen bradikardi vakalarında ilaç tedavisi yeterli olmayabilir. Kalp pili takılması gerekebilir.
- Vagal manevralar: Kalp atım sayısının fazla olduğu vakalarda, hastaya bazı hareketleri uygulaması (vagal manevralar) önerilebilir. Nefesinizi tutup ıkınmanız, yüzünüzü buzlu suya daldırmanız, öksürmeniz vs tavsiye edilebilir.
- İlaç tedavisi: Bazı vakalarda antiaritmik ilaçlar (prokainamid, beta blokerler, kalsiyum kanal blokerleri vs) denenebilir. Bazen de kan sulandırıcı ilaçlar (antikoagulanlar) ilave edilebilir.
- Kardiyoversiyon: Atrial fibrilasyon gibi aritmilerde kalbe şok uygulaması (kardiyoversiyon) elektriksel iletilerin sinüs ritmine dönmesine yardımcı olabilir.
- Katater ablasyonu: Bazı hastalarda katater ablasyonu (kateter yardımı ile yerleştirilen elektrotlar aracılığıyla blok oluşturulması) uygulanabilir.
- ICD: Kalp ritminin izlenerek gerektiğinde kalbe şok uygulayan implante edilebilir kardiyoverter defibrilatör (ICD) de bir başka tedavi seçeneği olabilir.
- Cerrahi: Altta yatan hastalığa bağlı olarak cerrahi müdahale gerekebilir.
Aritmi için öneriler:
- Tütün ve tütün ürünlerinden uzak durun,
- Alkolden uzak durun,
- Tuz ve yağ oranı düşük, meyve ve sebze ağırlıklı, lifli beslenme programları uygulayın,
- Düzenli egzersiz yapın,
- Fazla kilolarınızdan kurtulun, bunun için bir diyetisyenden destek alın,
- Stres faktörlerinden uzak durun,
- Aşırı sıcak, aşırı soğuk ortamlara girmeyin,
- Altta yatan kalp hastalığı, hipertansiyon, diyabet hastalıklarınızı kontrol altında tutun,
- Takip eden doktorunuzu düzenli ziyaret edin ve önerilerine uyun.