Ödem hücreler arası sıvı artışı olarak tabir edilir. Bu sıvı kan hacmindeki artışın hücreler arası ortama taşması sebebiyle olabilir. Başka sebeplerle de ödem olabilir.
Ödem belirtileri nelerdir?
- Açıklanamayan kilo artışı
- Parmağı sıkıştıran yüzük
- Ayakkabının ayağı sıkması
- Yüzde şişkinlik
- Kol ve bacaklarda şişme
- Karın çevresinin genişlemesi
- Üzerine bastırıldığında çukurluk oluşan ödem oluşması sayılabilir.
Ödem tipleri nelerdir?
Lokalize ödem: Genelde vücudun bir bölgesinde örneğin kol veya bacaklardan bir veya ikisinde sınırlıdır.Bazen yüzde, gözde, dudaklarda, ellerde, el bileklerinde veya testislerde vb. Bölgelerde de lokal ödem olabilir.
Genel ödem: Vücudun birçok bölgesinde veya tamamında yaygın olarak görülür.
Lokalize ödem nasıl ve neden olur?
Ayak bileklerinde, ayaklarda, kollarda, yüzde, bacaklarda veya vücudun herhangi bir yerinde sınırlı şişlikler oluşabilir. Belirli bir bölgede kan akımında artışla birlikte venöz veya lenfatik akımın veya her ikisinin birden akımının zorlanmasına bağlı olarak oluşan ödemi ifade eder.
Lokalize ödemin en sık sebepleri:
- Böcek ısırığı veya başka bir allerjik sebep (vasküler ödem)
- Travma
- Uzun süre aynı pozisyonda ayakta beklemek veya oturmak
- Aşırı tuzlu gıdalarla beslenmek
- Fazla kilolu olmak
- Hamilelik
- Bazı ilaçlar (Tansiyon ilaçları, hormon tedavileri, antidepresanlar, doğum kontrol ilaçları veya steroidler vb.)
- Lokal enfeksiyonlar
- Derin ven trombozu veya tromboflebit
- Venöz damarlarda yetmezlik
- Popliteal kisti (Baker kisti)
- Sellülit
- Pelvik neoplazma bağlık tek taraflı ödem
- Hidrotoraks veya karında ödem (asit) genel ödemin bir parçası olarak gelişebilir
Lokalize ödem için ne yapabilirim?
Yapacaklarınız bu ödemin sebebine ve bölgesine göre değişecektir. Çoğu lokalize ödemin kendiliğinden geçmesi beklenir. Ancak birkaç gün içerisinde geçmediyse bir hekime danışmanız gerekebilir. Bazı ödem koşullarından örneklerle bahsedelim.
Yüzünüzde, ağzınızda, dudaklarınızda veya boğazınızda ani başlayan ve/veya ilerleyen şişlik oluştuğunu düşünüyorsanız allerjik bir durumla karşılaşmış olabileceğinizden dolayı acilen bir sağlık tesisine başvurun veya 112 acil servisi arayın.
Böcek ısırığı, travma, lokal enfeksiyonlar veya başka bir alerjik sebeple vücudunuzda şişlikler oluşmuşsa ilaç tedavisi almanız gerekeceğinden bir sağlık tesisine başvurmalısınız.
Uzun süre ayakta durmak, çok dar giysiler veya çoraplar veya ayakkabılar giymek de bacaklarınızda şişliklere ve ödeme neden olabilir. Bu yüzden kan akışınızı hızlandırarak bu sıvı toplanmasını dağıtmaya çalışabilirsiniz. Bunun için hafif egzersizler yapabilirsiniz. Bununla birlikte istirahat zamanlarınızda ayaklarınızı bir yastık veya sandalye üzerine uzatarak kaldırın. Alçak topuklu ve rahat, geniş tabanlı ayakkabılar giymek de kan dolaşımınızı kolaylaştıracaktır.
Eğer uzun süreli yürüyüşler yapıyorsanız ayaklarınızda ve bacaklarınızda ödem oluşabilir. Ödemin düzelebilmesi için vücudunuza zaman tanımalı ve istirahat etmelisiniz. Ödemle birlikte ayaklarınızda yumrular ve eklemlerinizde ağrılar da oluşabilir. Dinlenmeli ve bu rahatsızlıkların geçmesi sağlanana kadar daha hafif egzersizler yapmalısınız.
Ayaklarınızda enfeksiyon sebepli ödem oluşmaması için ayaklarınızı sık aralıklarla yıkamanız, kurulamanız ve nemlendirmeniz gerekecektir.
Aşırı tuzlu gıdalarla beslenmek ellerinizde, yüzünüzde ve bacaklarınızda ödeme sebep olabilir. Bununla birlikte baş ağrısı ve hipertansiyon da gelişebilir. Hatta uzun dönemde böbreklerinize de zarar verebilir. Bu tür sorunlarla boğuşmak istemiyorsanız mutlaka tuz tüketimini azaltın.
Hamilelik döneminde oluşan ödemlerin eşlik eden başka rahatsızlıklar oluşması halinde risk oluşabileceğinden hekim kontrolünde izlenmesi ve değerlendirilmesi gerekir.
Gözünüzde ve göz kapağınızda tek taraflı veya iki taraflı ödem oluşmuşsa enfeksiyon, tiroid hastalıkları, hipertansiyon veya glokom gibi sebeplerle oluşabilir. Hekime başvurmanız gerekir.
Yanaklarınızda oluşan ödem diş ağrısına eşlik ediyorsa dişlerinizde çürük ve enfeksiyon sebebiyle olabilir ve diş hekimine başvurmanız gerekir.
Ne zaman hekime başvurmalıyım?
Aşağıdaki durumların herhangi birisinin sizde olduğunu düşünüyorsanız en kısa zamanda bir hekime başvurunuz.
- Aniden başlayan ve hızlı ilerleyen ödem ve şişlikler oluşmuşsa
- Birçak gündür tedbir almanıza rağmen düzelmeyen ödem varsa ve daha da kötüleşiyorsa
- Sebepsiz bacak veya kol vb ağrısı ile birlikte ödem oluşmuşsa
- Ödemli alan kızarık ve dokunulduğunda sıcaklık hissi varsa
- Ateşiniz çok yüksek ve titreme başlamışsa
- Diyabet veya kalp hastalıklarınız var ve ödem oluşmuşsa
- Nefes darlığı hissediyorsanız
- Göğsünüzde ağrı veya sıkışma hissi varsa
- Kan tükürüyorsanız
- Bacaklarınızın her ikisinde de ödem varsa
- Başka bir rahatsızlığınız eklenmişse veya huzursuz hissediyorsanız
Generalize ödem nasıl ve neden olur?
En sık karşılaşılan genel ödem sebepleri:
- Konjestif kalp yetmezliği
- Perikardiyal hastalık
- Karaciğer hastalığı
- Hipoalbuminemik durumlar
- Diğer sebepler
Konjestif kalp yetmezliği ödemi nasıl oluşur?
Hastada genellikle bir kalp hastalığı hikayesi vardır. Kalbin dolaşım sistemini çalıştırmasında yetersizlik olur. Nefes darlığı, halsizlik, bitkinlik ve bacaklarda şişme sık görülür. Boyun venlerinde dolgunluk, kalpte büyüme, her iki akciğerde anormal solunum sesleri, karaciğerde büyüme ve pozisyona bağlı ödem eşlik edebilir. Hemogram tetkikinde kan testi normal olabilir veya idrarda protein görülebilir. Bir sağlık tesisinde ileri tetkiklerle değerlendirilmesi gerekir.
Perikardiyal hastalık ödemi nasıl oluşur?
Kalbin etrafını saran zar olan perikardın iltihabi durumlarında kalbin kan pompalama görevi sekteye uğrarsa dolaşım yavaşlayacağından vücudun bazı bölgelerinde ödem oluşabilir. Bu hastalarda genelde göğüs ağrısı, solunum sıkıntısı, halsizlik, bitkinlik, karında gerginlik hissi ve vücutta yaygın ödem görülebilir. Bu durum bazen perikardın kronik iltihabı sebebiyle olurken bazen de bu zarın kalp ile arasındaki mesafeye sıvı birikmesi sebebiyle de oluşabilir. Sağlık tesisinde ileri tetkik ve tedavi gerektiren bir durumdur.
Karaciğer hastalığı sebebiyle ödem nasıl oluşur?
Vücudunuzdaki kanın önemli bir miktarı kalpten sonra karaciğerden geçerek dolaşıma devam ettiği için ilerlemiş karaciğer hastalıklarında bu dolaşım sekteye uğrayacağından karaciğerden önceki bölgelerde ödem oluşabilir. Bazen karaciğerden sonraki bölgelerde de ödem oluşabilir. Hâlsizlik, bitkinlik, iştahsızlık ve kilo kaybı sıklıkla bu duruma eşlik eder. Aynı zamanda karaciğer hastalığı belirtileri de görülebilir. Bu tür ödemlerin bir sağlık tesisinde ileri tetkik ve tedavisi gerekir.
Hipoalbuminemik durumlar nedir ve ödem nasıl oluşur?
Vücuttan albumin isimli proteinin böbreklerle atılmasına veya bağırsaklardan alınmasının azalmasına sebep olan durumlarınız varsa bu protein ile vücudun sıvı tutma kapasitesi de azalabilir.Beslenme bozuklukları, diyabet, böbrek hastalıkları, bazı otoimmün hastalıklar gibi pek çok hastalıkta bu duruma rastlanılabilir.Bu tür ödemlerin tedavisi için de bir sağlık tesisine başvurmanız gerekir.
Diğer sebeplerle ödem neden ve nasıl oluşur?
Bazı böbrek hastalıkları, postmenopozal durumlar, hipotiroidi, trişinozis, hemipleji, lenfödem, filaryazis gibi bazı hastalıklar kendi oluşma sebepleri ve süreçlerine bağlı olarak ödem oluşturmaktadır. Bu tür ödemlerin de hastalığın tedavisiyle birlikte sağlık tesisinde değerlendirilmesi gerekecektir.
Fotoğraf: PHIL