Paratiroid bezleri, parathormon ve D vitamini ilişkisi
Paratiroid bezleri boyunda tiroid bezinin arkasında dört adet küçük endokrin bezdir. Paratiroid bezleri parathormon salgılayarak kandaki kalsiyum seviyesinin dar bir aralıkta tutularak dengesini salğarlar. Aynı zamanda D vitamini ve fosfat dengesinde de önemli rolleri vardır. D vitamin ile kalsiyum seviyeleri ve paratiroid bezi fonksiyonu yakından ilişkilidir.
D vitamininin vücuttaki temel fonksiyonları:
- Bağırsakların kalsiyumun emilmesine yardımcı olmak
- Kanser ihtimalini azaltmak
- Bağışıklığı güçlendirmek
- Kardiyovasküler riskin azaltılması
- Sağlıklı bir hamileliği desteklemek
- Alzheimer hastalığı riskini azaltmak
- Diyabete karşı koruma
- Enflamasyonun azaltılması
- Depresyonla dolaylı mücadele
Vücudumuz güneş ışığını (UVB) kullanarak D2 vitamini (kolekalsiferol) üretir veya diyetimizdeki D2 Vitamini veya D3 Vitamini kullanır. Ardından bu D vitamini formları kalsidiol veya 25 hidroksi D vitaminine dönüştürülmek üzere karaciğere geçerler. Karaciğerden çıktıktan sonra inaktif D vitamini formunda kan yoluyla böbreklere ulaşır. Böbrekte parathormon Vitamin D3’ün aktif formu olan kalsitriol veya 1,25 dihidroksi Vitamin D3’e dönüştürülmesini uyarır.
Aktif D3 Vitamini kan dolaşımına katılarak kalsiyum dengesi için kalsiyumun ince bağırsaklarda emilimini sağlar. Ayrıca böbreğin idrardan daha fazla kalsiyumu geri emmesine ve paratiroid bezinin daha az parathormon salgılamasına çalışır. Diğer taraftan ihtiyaç halinde kemiklerin kalsiyum ve fosfor salmasına ve aynı zamanda kemiği yapan ve onu yapmak için yeniden şekillendiren hücrelerin olgunlaşmasına yardımcı olur.
Kandaki aktif D vitamini paratiroid hücresine girerek parathormon üretimini durdurur ve paratiroid bezinin büyümesine engel olur.
D vitamini eksikliğinde ne olur?
- Kalsiyumun bağırsaklardan emilimi azalır ve kandaki kalsiyum seviyesi düşer.
- Paratiroid bezleri daha aktif hale gelir ve kemiklerden kalsiyum çıkmasına neden olur.
- Daha fazla parathormon üretimi kemikleri zayıflatır.
D vitamini eksikliği neden olur?
- Diyetinde D vitamini eksikliği
- D vitamininin bağırsaklardan emilmesini zorlaştıran malabsorpsiyon
- Güneşe maruz kalmanın sınırlı olması
- Karaciğer veya böbreklerde D vitamininin aktif formuna dönüşme sürecinin bozulması
- Vücudun D vitamini üretimini engelleyen ilaçların kullanımı
- Yaşlılıkla birlikte cildin güneş ışığından D vitamini alması daha kısıtlı hale gelmektedir. Ayrıca koyu tenli kişilerde D vitamini üretimi için daha fazla güneşe maruz kalmaya ihtiyaç duyarlar.
- Obezite ile D vitamini yağda çözünürlüğü artar ve vücut yağı bazen D vitaminine bağlanır ve kana ulaşmasını engeller.
D vitamini eksikliği kanda 25 hidroksi D vitamini testi ile tespit edilebilir. Hastanın D vitamini seviyesi 20 ng/mL’nin altındaysa D vitamini eksikliği olduğu ifade edilebilir. Bazı merkezlerde 30 ng/mL’nin altındaki seviyeler D vitamini eksikliği olarak kabul edilebilmektedir.
D vitamini eksikliğihalinde takviye D vitamini kullanılması ve diyet değişiklikleri yeterli olmaktadır.
D vitamini açısından zengin gıdalar:
- Sığır karaciğeri
- Yağlı balıklar (Somon, Ton Balığı, Sardalya ve Uskumru)
- Balık Yağı
- Peynir
- Yumurta sarısı
- Mantarlar
- Süt
- Mısır gevreği
- Portakal suyu
- Yoğurt ve diğer süt ürünleri
Diğer taraftan D vitamini ile paralel çalışan K2 vitamini da kalsiyum metabolizmasında önemli görevler yapmaktadır. Örneğin D vitamini bağırsaklardaki besinlerden kalsiyumun emilmesi için gerekliyken, K2 vitamini kalsiyumun doğru yere yönlendirilmesine yardımcı olur. K2 vitamini kemiklerde ve dişlerde kalsiyum birikimini destekleyen bir protein olan Osteokalsin’i aktive ederek ve böbrekler ve kan damarları gibi yumuşak dokularda kalsiyum birikimini azaltarak kalsiyumun ihtiyaç duyulan hücrelere yönlendirilmesini sağlar. K2 vitamini sığır karaciğeri, yumurta sarısı, yumuşak peynir ve fermente gıdalarda bulunur.
D vitamini fazlalığı
D vitamini yağ hücrelerine girebildiğinden, vücudumuzda zamanla birikebilen fazladan D vitamini tutabiliriz. D vitamini vücutta toksik düzeylerde birikebilen 4 vitaminden biridir. Fazla olan diğer vitaminler idrarla atılırken D vitamini atılamaz. D vitamininin fazla tüketimi ve yüksek seviyeleri toksik hale gelebilir.
D vitamini fazlalığında mide bulantısı, kusma, kabızlık, iştahsızlık, zayıflık, kilo kaybı, kafa karışıklığı, kooperasyon bozukluğu ve hatta aritmi gelişebilir. Aynı zamanda hastada kan kalsiyum seviyelerinin artması da görülebilir.
D vitamini eksikliği ve sekonder hiperparatiroidizm
D vitamini eksikliği halinde kandaki parathormon seviyesi artabilir. Bu durumda kemiklerin kan dolaşımına daha fazla kalsiyum salması sağlanabilir. Kemiklerden kalsiyum salınması kanda hafif bir kalsiyum yükselmesi sağlar. Bazı durumlarda bu kan kasiyumunun yükselmesine yetmeyebilir. Bu durumda hiperparatiroidizm semptomlarının ortaya çıkmasına ve ayrıca kemiğin kaybına ve zayıflamasına neden olabilir. Buna sekonder hiperparatiroidizm denir. Bu şekilde D vitamini eksikliği sebebiyle oluşan hiperparatiroidizm D vitamini takviyesiyle kolayca düzeltilebilir.
D vitamini eksikliği ve primer hiperparatiroidizm
Primer hiperparatiroidizmin şiddetli formlarında yüksek oranda kemik kaybı veya osteoporoz ile D vitamini eksikliği gelişir. Primer hiperparatiroidizmde gelişen kan kansiyum seviyesi yüksekliğini dengeleyebilmek için vücudun D vitamini seviyesini azalttığı düşünülmektedir. Ancak D vitamini eksikliği de kendi başına sorunlara neden olur ve tedavi edilmesi gerekir. Primer hiperparatiroidizm olgularında D vitamini eksikliği de varsa daha büyük adenomların, daha yüksek parathormon düzeylerinin ve daha şiddetli kemik hastalığının olduğu görülmektedir. Çünkü D vitamini eksikliğinde paratiroid bezi baskılanmaz ve büyüyebilir. Parathormon üretimi engellenemez ve kandaki seviyesi yükselir.
Primer hiperparatiroidizm ve D vitamini eksikliğinin birlikte görüldüğü hastalarda ilişkili birçok sistemi etkileyen komplikasyon görülebilmektedir.
Primer hiperparatiroidizm durumunda kontrollü D vitamini takviyesi almak gerekebilmektedir. D vitamini seviyesi kontrol edilmeli ve fazlalığına müsaade edilmemelidir. Ancak primer hiperparatiroidi hastalarının kalsiyum desteği alması önerilmez ve hatta risklidir.