Paraziter hastalıklar nelerdir?
Parazit kendi yaşamını devam ettirebilmek amacıyla, yaşam döngüsünün herhangi bir döneminde bir başka canlıya ihtiyaç duyan, canlının üzerinde veya içerisinde yaşamına devam eden, çoğunlukla canlıya zarar veren, ondan beslenen bir canlıdır.
Parazit enfeksiyonları başta hijyen düzeyi düşük ülkeler olmak üzere tüm dünyada sorun olarak devam etmektedir. Sıtma gibi bazı paraziter hastalıklar halen milyonlarca kişiyi etkilemekte ve ölümlere yol açabilmektedir. Artan ulaşım imkânları hastalığın gelişmiş ülkelere de kolaylıkla bulaşmasına olanak tanımaktadır.
Genellikle kendilerinden büyük bir konak bulur, konağı öldürmeden ondan beslenir. Bu konakta çoğalır, gelişir ve başka konağa geçer. Bazı parazitler asıl konağa ulaşabilmek için ara konaklar kullanabilir.
İnsanlarda hastalık yapan parazitler toprak, su, hava, gıdalar, vektörler, evcil veya vahşi hayvanlar, insanlar aracılığıyla yayılabilir. Dolayısıyla paraziter hastalıkların bir kısmı hayvanlardan insanlara geçerken (zoonotik), bir kısmı da insanlara arasında yayılır, yaşam döngüsünde hayvanlara ihtiyaç duymaz. İnsan vücuduna deri, solunum, sindirim, placenta veya ürogenital yollarla bulaşabilir.
Paraziter hastalıkların bulaşma yolları
Parazitin yumurta, kist ya da larvalarının solunum, sindirim ya da deri yoluyla insana bulaşması ile hastalık oluşur.
Sıklıkla karşılaşılan bulaş yolları şunlardır:
- Hayvan dışkısı ile temas,
- Kontamine kedi kumları ile temas,
- Kontamine hayvanların oyuncakları ile oynamak,
- Kontamine gıdalar,
- Kontamine sular,
- Vektörler (bit, pire, kene, sivrisinek vb.)
- Çiğ et ve balık yemek,
- Solunum yolu,
- Veteriner kontrolü yapılmamış sokak hayvanları ile temas,
- Enfekte insan, hayvan, materyalle temas.
Paraziter hastalıkların belirtileri
Paraziter hastalıklarda sık görülen belirtiler şunlardır:
- Isırılan bölgede kızarıklık,
- Karın ağrısı,
- Kansızlık,
- Baş ağrısı,
- İshal, kusma,
- Kilo kaybı,
- Gelişme geriliği,
- Huzursuzluk,
- Yüksek ateş,
- Kaşıntı (perianal veya tüm vücutta),
- Uyku problemleri,
- İştahsızlık veya iştah artışı,
- Hastalığa özgü belirtiler,
- Hastalık komplikasyonlarına bağlı belirtiler.
Paraziter hastalıkların etkenleri
İnsanlarda hastalık yapan parazitler:
- Protozoonlar (Tek hücreliler)
- Amipler (Entamoeba histolytica)
- Kamçılılar (Giardia intestinalis, Leishmania, Trichomonas vaginalis, Trypanosoma)
- Silliler (Balantidium coli)
- Sporlular (Plasmodium, Toxoplasma gondii, Cryptosporidium parvum)
- Helmintler
- Trematodlar (Fasciola hepatica, Schistosoma mansoni)
- Sestodlar (Taenia saginata, Echinococcus granulosus)
- Nematodlar (Enterobius vermicularis, Ascaris lumbricoides, Trichuris trichura)
- Eklembacaklılar (Artropotlar)
- İnsektler (bit, pire, sinek, tahta kurusu, hamamböceği, tırtıl)
- Arachnida (akrep, kene, örümcek, mite, akar)
- Chilopoda (Çıyan)
- Diplopoda (Kırkayak)
- Kabuklular (Deniz kabukluları, midye, at nalı yengeçleri)
Paraziter hastalıklarda laboratuvar tanısı
- Kan testleri: Periferik yayma, kalın damla testleri, eozinofili, karaciğer tutulumu bulguları vs. bakılır.
- Dışkı örneğinin incelenmesi: Farklı günlerde alınan en az üç dışkı örneği ve perianal materyal incelenir. Yüzdürme ve çöktürme teknikleri kullanılabilir.
- Makroskopik inceleme: Dışkı örneği, kıvam, görünüm, renk, kan veya mukus içeriği açısından incelenir. Enterobius vermicularis, Ascaris lumbricoides, Taenia saginata vs. görülebilir.
- Mikroskopik inceleme: Entamoeba histolytica (hareketli trofozoidler), Giardia intestinalis (hareketli trofozoidler), helmint yumurtaları, protozoon kistleri, Enterobius vermicularis (selefon bant yöntemi) vs. görülebilir.
- Antijen tespiti: Giardia intestinalis kistleri, Cryptosporidium parvum ookistleri vs. için kullanılır.
- PCR testi: Entamoeba histolytica, Giardia intestinalis, Cryptosporidium parvum vs. tespit edilebilir.
- Biyopsi: Pahalı, invaziv bir test olduğu için çok tercih edilmez. Etkilenen bölgeden alınan parçalar incelenir.
Paraziter hastalıklarda tedavi
Antiparaziter ilaç tedavisi uygulanır. Bu ilaçlar hamilelik, emzirme dönemlerinde ve 2 yaşından küçük çocuklarda kullanılmaz. Hamilelik ve emzirme dönemlerinde hangi ilaçların nasıl kullanılacağına ilişkin doktorunuza danışın.
Sıklıkla kullanılan antiparaziter ilaçlar şunlardır:
- Metranidazol,
- Ornidazol,
- Mebendazol,
- Albendazol,
- Pirantel pamoat,
- Niklozamid,
- Pirazikuantel,
- Kinin,
- Klindamisin,
- Klorokin,
- Meglumine antimoat.
Paraziter hastalıklardan korunma yolları
Paraziter hastalıklarla mücadelede bazı yöntemler şunlardır:
- Ellerinizi sık sık, bol su ve sabunla yıkayınız,
- Çocuklarınıza el yıkama alışkanlığı kazandırın,
- Sık sık banyo yapın,
- İç çamaşırlarınızı sık sık değiştirin,
- Pijamalarınızı sık sık değiştirin,
- Tırnaklarınızı uzun bırakmayın,
- Tırnaklarınızı yemeyin,
- Çocuğunuzun parmak emmesine izin vermeyin,
- Yatak takımlarınızı, çamaşırlarınızı sıcak suyla sık sık yıkayın,
- Evdeki yüzeyleri her gün elektrikli süpürge ile temizleyin.
- Bahçede toprakla uğraşırken eldiven giyin,
- Çocukların toprak yeme alışkanlığını engelleyin,
- Başıboş köpek ve kedileri veteriner kontrolünden geçirin,
- Evcil kedi ve köpeklere düzenli veteriner kontrolü, parazit tedavilerinin yapın,
- Kedi ve köpek kakalarını açıkta bırakmayın, hızlıca toplayın,
- Çocukların hayvan kakalarının olduğu yerlerde oyun oynamasını engelleyin,
- Hayvanların çocuk kum havuzlarına kaka yapmasının engellenmesi.
- Aşısı olan hastalıklar için seyahatten yeterli süre önce aşınızı yaptırın,
- Kenelerin bulunma olasılığı olan yerlerde yürürken teninizi örtün, uzun kollu gömlek giyin ve pantolonunuzu çorabınızın içine sokun,
- Böcek kovucu kullanın,
- Keneyi daha rahat görebilmek için açık renkli giysiler tercih edin,
- Cildinize yapışık kene tespit ederseniz en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurun veya uygun şekilde keneyi çıkarın,
- Sivrisinek üreme alanlarına insektisit uygulayın,
- Bataklıkları kurutun,
- Sivrisineklerin yoğun olduğu bölgelerde kapı ve pencerelere sineklik uygulayın, yataklarda cibinlik kullanın, evleri, konaklama yerlerini dönemsel olarak sivrisineklere karşı ilaçlayın,
- Çiğ veya az pişmiş et ve sebze yemeyin,
- Meyve ve sebzelerin iyice yıkanmadan tüketmeyin,
- Düzenli ve dış ortamla teması olmayan kanalizasyon sistemleri kullanın,
- İçme sularının temiz, içilebilir nitelikte olduğundan emin olun,
- Gıdaların kontamine olmasını önleyin,
- Evcil hayvanların aşılarının yapılmasını sağlayın,
- Hasta kişilerle korunmasız cinsel ilişki kurmayın,
- Hasta olan kişileri izole edin, okul, işyerine, kışlaya veya ibadet yerlerine göndermeyin.
Bazı Paraziter Hastalıklar
- Amipli dizanteri: (Entamoeba histolytica),
- Giardiazis (Giardia intestinalis),
- Kalaazar (Leishmaniazis) (Leishmania),
- Kriptosporidiyozis (Cryptosporidium parvum),
- Balantidiyozis (Balantidium coli),
- Trikomoniyazis (Trichomonas vaginalis),
- Kist Hidatik (Echinococcus granulosus),
- Teniazis (Taenia saginata),
- Şistozomiyaz (Bilharyaz) (Schistosoma mansoni),
- Fasiyoliyaz (Fasciola hepatica),
- Sıtma (Plasmodium),
- Toksoplasmozis (Toxoplasma gondii),
- Löffler pnömonisi (Ascaris lumbricoides ),
- Kıl kurdu hastalığı (Enterobius vermicularis),
- Trişinelloz (Trichuris trichura),
- Dang Humması (Sivrisinekler),
- Yellow Fever (Sivrisinekler),
- Kene Kaynaklı Ensefalit (Kene),
- Zika Virüs Hastalığı (Sivrisinekler),
- Batı Nil Virüsü Hastalığı (Sivrisinekler),
- Japon Ensefaliti (Sivrsinekler),
- Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (Kene),
- Scorpionizm (Akrep),
- Skolorependrizm (Çıyan),
- Araknidizm (Örümcek),
- Kedi Tırmığı Hastalığı (Pire),
- Veba (Pire),
- Tifüs (Bit),
- Uyuz (Akar),
- Dizanteri (Hamamböceği).