Polio aşıları oral polio aşısı ve inaktif polio aşısı olmak üzere iki çeşittir. Oral polio aşıları (OPV) yaygın kullanılan aşılardır. Oral polio aşılarının yan etkilerini azaltmak için geliştirilen inaktif polio aşıları ise yüksek maliyetleri nedeniyle daha az kullanılmaktadır. Bu yazımızda her iki aşı türü hakkında da bilgilendirme yapacağız.
Oral Polio (çocuk felci) Aşısı (OPV)
Polio eradikasyonunda hemen tüm Dünya tarafından kullanılan baskın polio aşısıdır. Üç farklı serotipe yönelik birini, ikisini ya da tamamını içeren üç farklı aşı türü vardır. Her biri kendine göre avantaj ve dezavantajlara sahiptir. OPV’nin içerdiği canlı polioviruslar bağırsakta çoğalarak immun cevap oluştururlar. 1988 yılından bu yana 10 milyar dozun üzerinde OPV aşısı uygulanmıştır.
Tüm OPV’ler 0.01-6.44 $ aralığında olup nispeten ucuzdur. Tüm OPV’ler güvenli ve etkili olup hedef serotiplere karşı uzun süreli koruma sağlar. Oral kullanımı nedeniyle güvenle kullanılır, yan etki potansiyeli daha düşüktür, çocuklar tarafında iyi tolere edilir ve aşılama kampanyaları için idealdir. Bağırsakta çoğalan canlı virus atılım sonrası, yetersiz hijyen olan bölgelerde aşılanmamış kişilere bulaşarak dolaylı şekilde bağışıklık kazanılmasına destek olabilir.
Monovalan OPV (mOPV):
Üç farklı poliovirus serotipinin sadece birine karşı etkilidir. 1950’lerde yaygın olarak kullanılmakta iken trivalan OPV’lerin geliştirilmesi ile kullanımı iyice azalmıştır. Son dönemde her bir serotip için ayrı ayrı mOPV aşıları geliştirilmiştir. Belli bir serotipin yaygın olduğu bölgelerde etkin bağışıklama sağlar.
Bivalan OPV (bOPV):
2016 yılı ortalarından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Serotip1 ve serotip3 için etkili ve uzun süreli bağışıklık sağlar.
Trivalan OPV (tOPV) (Sabin Aşısı):
Albert Sabin tarafından geliştirilen tOPV 2016 yılı ortalarına kadar polio aşılama çalışmalarında yaygın olarak kullanılmıştır. Ucuz, etkili, güvenli olup her üç serotipe karşı uzun süreli koruma sağlar. 1999 yılında serotip2’nin eradike edilmesiyle yerini OPV’ye bırakmıştır.
OPV nasıl uygulanır?
DSÖ üye ülkelere OPV aşısının doğumda, 6. , 10., 14., haftalarda ve doğumda yapılmamış ise 9. ayda uygulanmasını önermektedir. Ağızdan verilir.
OPV olası komplikasyonları nelerdir?
OPV aşısı güvenilir olmakla birlikte 2-4/1 milyon kişi (1/2.5 milyon doz) oranında bağışıklık sistemi yetersizliğine bağlı felç vakaları (aşıya bağlı paralitik poliomiyelit – VAPP) görülebilir. 5000/1 milyon polio vaka görülme oranı ile kıyaslandığında bu risk oldukça düşük gözükmektedir. Çok çok nadir durumlarda aşı virüsü dolaşıma girer, mutasyona uğrar (vaccine-derived poliovirus) ve polio vakaları ortaya çıkabilir.
OPV kimlere uygulanmaz?
Şiddetli imunsupresyon durumlarında (asemptomatik HIV hariç) OPV yerine IPV kullanılmalıdır. Şiddetli ve uzun süren ateş durumlarında aşı ertelenmelidir. Neomisin, polimiksin gibi antibiyotiklere alerji hikayesi olanlarda uygulanmaz. Polio açısından riskli bölgelerde gerekli önlemler alınarak gebelere kullanılabilir.
OPV yetişkinlere kullanılır mı?
Polio riski taşıyan bölgelere seyahat eden yetişkinlere önerilir.
OPV nasıl saklanır?
2-8°C’de kısa süreli muhafaza edilir. Uzun süreli muhafaza gerekli ise -20°C altında saklanması gereken ısıya çok hassas bir aşıdır. Direkt güneş ışınlarına maruz bırakmayınız.
Inaktive Polio Aşısı (IPV) (Salk Aşısı)
1955 yılında Dr Jonas Salk tarafından geliştirildi. Kanda koruyucu antikor üreterek virüsün santral sinir sistemine yayılmasını önler. Bağırsak içerisinde yayılım olmadığından vahşi polio virüsü bağırsağa yerleşir, dışkı ile atılarak toplumsal yayılım gösterebilir. Bu nedenle sadece bireysel koruyuculuk sağlar, polio eradikasyonunda kullanılmaz.
Maliyeti OPV’ye göre yaklaşık 8 kat daha yüksektir. Ayrıca eğitimli sağlık personeli ihtiyacı vardır ve uygulamak için enjektör gibi ek maliyet gerektiren malzemeler gereklidir. Ayrıca uygulama şekli açısından çocuklar tarafından OPV’ye göre daha az tolere edilir.
Diğer taraftan IPV, OPV’de görülen aşıya bağlı paralitik poliomiyelit (VAPP) riski taşımaz. Pek çok gelişmiş ülke çocukluk çağı rutin aşı şemalarında IPV/OPV kombinasyonlarını kullanmaktadır. Burada amaç OPV tarafından oluşturulan bağırsak bağışıklığının yanında aşıya bağlı paralitik poliomiyelit riskini en aza indirmektir.
IPV nasıl uygulanır?
2 yaş altı çocuklarda uyluğun anterolateral kısmına IM enjeksiyon veya 2 yaş ve üzeri çocuklarda deltoid kasa derin SC enjeksiyon tarzında uygulanır. Tek başına kullanıldığında 6., 10., 14. haftalarda üç doz ve son dozdan 6 ay sonra idame doz uygulanır. bOPV ile kullanıldığında 14. hafta tek doz uygulanır.
IPV aşıları DBT, DaBT, Hib ve Hepatit B aşıları ile karma olarak da kullanılmaktadır.
IPV yetişkin kullanımı nasıldır?
Daha önce polio aşısı uygulanmayanlarda, polio açısından riskli bölgelere seyahat edecek olanlarda, polio hastalarının tedavisinde çalışan sağlık personelinde, polio ile ilgili laboratuvarlarda çalışanlarda kullanılır.
IPV olası yan etkileri nelerdir?
Enjeksiyon yerinde kızarıklık, ağrı, ateş görülebilir. Streptomisin, neomisin gibi antibiyotiklere alerjisi olanlarda alerji riski vardır. Nadiren anafilaksi riski taşır.
IPV kimlere yapılmaz?
Şiddetli ateş ile seyreden hastalıklarda tablo düzelene kadar uygulanmaz. Polio açısından riskli bölgelerde kontrol altında gebelere kullanılabilir
IPV nasıl saklanır?
2-8°C’de saklanır, dondurulmaz. Direkt güneş ışınlarına maruz bırakmayınız.