Poliomiyelitis (Polio) (Çocuk Felci)
Uzun yıllar özellikle beş yaş altı çocuklar için ciddi bir risk olarak Dünya gündemini meşgul eden, küresel aşılama çalışmaları neticesinde çok önemli bir şekilde azalan, fekal-oral yolla bulaşan bir viral hastalıktır.
Polio aşı ile önlenebilir bir hastalıktır. Virüsü alanların %70’i asemptomatik olsa da hastalık kas güçsüzlüğü, paralizi gibi ciddi sekeller bırakır. Milyonlarca çocuğu etkilemiş, bir kısmının da ölümüne neden olmuştur. 1988 yılında 350.000 vaka bildirilmiş, yoğun çalışmalar neticesinde 2021 yılında 6 vakaya düşmüştür.
Özellikle hijyen koşullarının düşük olduğu ülkelerde nadir de olsa görülmektedir. Hastalık hızla bulaştığı için önlemlerin gevşetilmesi durumunda gelişmiş ülkelerde de görülme olasılığı vardır.
Bu nedenle hijyen kurallarına uyulması, bağışıklığın kontrol edilmesi, gerekirse aşının yaptırılmasında fayda vardır.
Polio hastalığı nasıl bulaşır?
Polio hastalığının etkeni polio virüstür. Virüs özellikle gaita aracılığıyla bulaşır. Polio virüs içeren gaita ile temas eden çocuklara ağızdan bulaşır. Nadiren boğazda virüs varlığında hasta kişilerin hapşırması veya öksürmesi ile de bulaşabilir. Hasta kişiler haftalarca gaita yoluyla virüs atabilir.
Gıdalara ya da içme- kullanma suyuna gaita aracılığıyla bulaşan virüs en sık yayılım nedenidir. Özellikle aşısız, bağışıklık sistemi zayıflamış, hamile olanlar bulaş açısından risk altındadır. Hasta kişilerle aynı evi paylaşanlarda bulaş riski %100’e yakındır.
Hastalık mevsimsel yayılım gösterir. Özellikle yaz ayları ile sonbahar başında ve sıcak bölgelerde daha hızlı yayılır.
Polio virüs gastrointestinal sisteme tutunur.
Virüsün vücuda bulaşmasından hastalığın belirtilerinin ortaya çıkmasına kadar geçen süre ortalama 20 gündür.
Üç tip polio virüs tespit edilmiştir. Her üç tip virüs merkezi sinir sistemini tutar ve benzer derecede hastalığa neden olur. DSÖ verilerine göre tip 2 2015 yılında, tip 3 ise 2019 yılında eradike edilmiştir.
Aşılanma ya da hastalığın geçirilmesiyle bağışıklık kazanılır. Halen kullanımda olan iki tür aşısı vardır. Birisi oral polio aşısı (canlı aşı), diğer inaktif polio aşısıdır.
Hastalık halen Afganistan, Pakistan, Hindistan, Nijerya, Suriye gibi ülkelerde görülebilir. Bu bölgelere seyahat edecek kişilerin polio aşılarını tamamlamaları önerilir.
Polio hastalığının belirtileri nelerdir?
Polio vakalarının yaklaşık %70’i başlangıçta bir bulgu vermez. %25 vaka da ise boğaz ağrısı, ateş gibi geçici, 10 gün kadar süren hafif bulgular verir.
Yüzde bir vaka da ise virüs gastrointestinal sistemden merkezi sinir sistemine geçerek bulgular verir. Bu vakalar ilk 10 gün
- Ateş,
- Boğaz ağrısı,
- Bulantı, kusma,
- Baş ağrısı,
- Menenjit bulguları verir.
Vakaların bir kısmında birkaç hafta içinde paralitik çocuk felci tablosu gelişir. Omurilik ve / veya beyin sapı tutulumuna bağlı olarak refleks kaybı, kaslarda zayıflama, şiddetli kas spazmları, geçici ve ani felç gelişimi, ayak bilekleri ve kalçada deformasyonlar görülebilir. Bacaklar dışında baş, boyun ve diyafram kaslarında da zayıflama olabilir. Solunum kaslarında ki zayıflamaya bağlı solunum sıkıntıları ve ölümler görülebilir. Nadiren ensefalit gelişebilir.
Çocuk felci geçiren ve iyileşen hastaların %25-50’sinde post polio sendromu (PPS) gelişir. PPS akut enfeksiyon döneminden yıllar sonra görülür. İlerleyen kas ve eklem zayıflığı, kas ağrıları, yorgunluk, kas kaybı, solunum problemleri, depresyon, konsantrasyon sorunları ile kendini gösterir. Yavaş ilerleyen, spesifik bir tedavisi olmayan, virüs bulaştırmayan bir hastalıktır.
Polio hastalığının tanısı nasıl konur?
Polio hastalığının tanısı çoğunlukla anamnez ve muayene bulguları ile konabilir. Kişinin polio hastalığı ile teması, bulguların ortaya çıkış zamanları ve ilerleme süreçleri sorgulanır. Muayenede kas zayıflığı, refleks kaybı bulguları değerlendirilir. Ense sertliği olup olmadığına bakılır.
Kesin tanı gayta örneği ya da boğaz sürüntüsünden virüsün laboratuvarda izole edilmesi ile konur. Virüs bazen beyin omurilik sıvısında araştırılır. Lenfositlerde artış olabilir. İzole edilen virus için genetik analiz yapılır ve vahşi tip olup olmadığı değerlendirilir. Vahşi tip virus tespiti yapılmışsa temaslıların iyice araştırılması gerekir. Çünkü çok bulaşıcıdır ve kısa sürede salgınlara yol açabilir.
Polio hastalığının tedavisi nasıl yapılır?
Polio hastalığının spesifik bir tedavisi yoktur. Tedavi semptomlara yöneliktir. Tedavi de antibiyotikler, ağrı kesiciler kullanılabilir. Zayıflayan kasların güçlendirilmesi için egzersizler, destekleyici beslenme önerileri yapılır. Solunumun kontrol altında tutulması, evde solunum destek cihazlarının bulundurulması da önerilebilir. Yatak istirahati, yürümeye yardımcı olacak aletler faydalı olabilir.
Günümüzde hidroterapi, elektroterapi, masaj, tendon uzatma, sinir grefti gibi yöntemler uygulanabilmektedir.
Bu uygulamalarda hastanın yaşam kalitesinin artırılması, semptomların giderilmesi ve komplikasyonların önlenmesi amaçlanmaktadır.
Polio hastalığından nasıl korunurum?
Polio hastalığından korunmanın en temel yolu aşı uygulamasıdır. Dünyada virüsün eradike edilmesindeki temel faktör de aşı kampanyalarıdır. Oral polio aşısı ya da inaktif polio aşısı ülkenin aşı takvimine uygun şekilde çocukluk çağında uygulanmalıdır. Yetişkinlerin de polio açısından riskli bölgelere seyahat öncesinde aşılarını tamamlamaları önerilir.
Polio hastalığından korunmanın bir diğer yolu hasta kişilerin izole edilmesidir. Hastalık son derece bulaşıcıdır. Bu nedenle hasta kişilerin bulaştırıcı oldukları dönemde okul gibi toplu yaşam alanlarından uzak tutulması, aile içinde de aşısız kişilerle temasının engellenmesi hastalık bulaşını önleyecektir.