Portakaldan en az 10 kat güçlü C vitamini bombası, kuşburnu
Kuşburnu antioksidanlar ve C vitamini açısından olağanüstü zengindir ve çok çeşitli doğal sağlık yararları sunar. Bu kuşburnunun ev yapımı vücut bakım ürünleri, çay, jöle, tıbbi yağ, şurup ve daha birçok şekilde kullanılmasına sebep olmuştur.
Kuşburnu, 3 ila 5 m boyunda büyüyebilen çok yıllık bir gül bitkisi türüdür. Dikenli dalları ile pembe ve beyaz çiçekler açar ve kırmızı meyveler verir. Kuşburnunun kullanılan kısmı, çiçek açtıktan sonra dallarda oluşan tohumlu meyveleridir. Meyve yaklaşık 1 ila 3 cm uzunluğunda, 0,5 ila 1,5 cm kalınlığında, oval şekilli ve etli, büzülmüş ve buruşuktur. Tanelerinin içinde kalça ağırlığının %29’unu oluşturan 3 veya daha fazla küçük (3 ila 5 mm), köşeli, sarı-kahverengi tohumları bulunur. Kuşburnu meyveleri sonbaharda toplanır ve kullanılır.
Kuşburnunun içeriği
Kuşburnunun C vitamini içeriği, büyüme koşullarına ve işlenme yöntemlerine bağlıdır. Yarısı kesilmiş meyveler 18 aylık depolamada %50’den daha az C vitaminini kaybederken, öğütülmüş haldeki kuşburnunun 6 ayda %100’ünü kaybettiği iddia edilmektedir. Bu nedenle kuşburnu tercih edilirken mümkünse tazesi, mümkün değilse de kurutulmuş bütün haldeki meyvesinin seçilmesi önerilir.
100 gr kuşburnu 900 mg C vitamini içerir. Bu 100 gr portakalda 53 gr, 100 gr biberde ise 280 mg civarındadır. Kuşburnu C vitaminin yanısıra A, B1, B2, B3 ve K vitaminleri ile folat içerir. Diğer bileşenler arasında pektin (%11), tanenler (%2 ila %3), malik ve sitrik asitler, flavonoidler, kırmızı ve sarı pigmentler (özellikle karotenoidler), polifenoller, invert şeker, uçucu yağ, vanilin ve çeşitli küçük bileşenler bulunur. Palmitik, linolenik ve alfa-linolenik asitler dahil olmak üzere yağ asitleri de kuşburnuda tanımlanmıştır.
Kuşburnu, yüksek C vitamini, E vitamini, fenolik ve antioksidan içeriği ile diğer meyvelerden ayrılarak ekonomik bir antioksidan kaynağıdır. Kuşburnunun yüksek antioksidan aktivitesinden hem yüksek C vitamini hem de yüksek toplam fenolik içeriği sorumludur. Kuşburnunun C vitamini içeriğinin 180 ile 965 mg/100 g arasında olduğunu bildirmiştir. Kuşburnunun tohumları yüksek yağ içeriğine sahip olmasa da kuşburnunun potansiyel tıbbi kullanımlarını artıran tokoferoller, karotenoidler ve steroller gibi biyoaktif bileşenler açısından zengindir. Kuşburnunun tokoferol içeriğinin esas olarak α‑tokoferol (~ %88) ve γ‑tokoferolden (~ %12) oluştuğu bildirilmektedir. Öte yandan eser miktarlarda β‑tokoferol ve δ(delta)-tokoferol bildirilmiştir. Kuşburnu çekirdeği yağında linoleik asit (%54,80) ve linolenik asit (%23,47) majör yağ asitleri olarak bildirilmiştir. Kuşburnu tohumu yağının yüksek omega‑6 ve omega‑3 grubu yağ asitleri yaşlanmayı geciktirmede ve sağlığı geliştirmede etkilidir. Kuşburnu kozmetik, ilaç ve gıda endüstrilerinde kullanılan bir hammaddedir.
Kuşburnunun tıbbi etkileri
Kuşburnunun ana tıbbi faydası C vitamini içeriğidir. Bir yetişkinin günlük ihtiyacının çok üzerinde C vitamini içermesi, vücutta hızlı ve güçlü bir cevap alınmasına neden olur. Bağışıklığın güçlenmesi ve hücre onarımının hızlanması doğal C vitamini içeriği sayesinde gerçekleşir. İki çorba kaşığı kurutulmuş kuşburnu ile günlü C vitamini ihtiyacımızın %76’sını karşılarız.
Kuşburnunun vücuda etkileri incelenmiş, kuşburnu tozu tüketiminin ardından serum C-reaktif proteinin azaldığı ve nötrofillerin kemotaksisinin inhibisyonu gösterilmiştir. Ayrıca çift kör karşılaştırmalı bir çalışmada 34 sağlıklı yetişkinde 8 haftalık ağızdan kuşburnu tozu (3 g/gün) rejimi ile cilt kırışıklıklarında, nem içeriğinde ve astaksantininkine eşdeğer elastikiyette dair önemli gelişmeler gösterilmiştir.
Kuşburnunun yoğun fibriler yapısı sayesinde güçlü antidiyareik etkisi vardır. Bilinen tüm ishal vakalarında etkili olduğu gözlenmiştir.
Birçok çalışmada kuşburnunun osteoartrit ağrıları üzerinde orta düzeyde bir etki bildirilmektedir. Kuşburnu kullanan kişilerde kemik ağrılarının azaldığı, eklem hareket kısıtlılığının azaldığı çalışmalar bildirilmiştir. Kemik ve eklem yapısının onarımının hızlanması sayesinde ağrıların da dolaylı olarak azaldığı düşünülmektedir. Bu duruma antioksidan etkisinin de katkısı olabilir. Deneysel olarak polifenol ve galaktolipid içeriği iltihabi reaksiyonlara direnci arttırdığı ileri sürülür. Bu bağlamda artirit olgularında ağrıya da iyi geldiği 100 kişilik bir çalışmada %65 oranında ağrının azaldığı gösterilmiştir.
Tıbbi olarak kuşburnu, bağışıklık sistemini güçlendirerek, iltihabı, serbest radikalleri ve oksidatif stresi azaltmada rol oynayabildiği değerlendirilmektedir. Oksidatif stres, diyabet, kanser, Parkinson, Alzheimer, kardiyovasküler hastalık, inme vb inflamatuar bozukluklar gibi durumlarla ilişkili bir patolojik tablodur. Kuşburnu ne kadar yüksekte yetişirse o kadar antioksidan açıdan zengindir. Kurutulmuş kuşburnu tazeye göre daha fazla antioksidan içerir.
Kuşburnu kalp ve damar hastalıklarından korunmada da etkilidir. Bu etkisi genelde C vitaminine bağlanır. Günlük C vitamini ihtiyacımız 65-100 mg kabul edilir. 2 000 mg kadar alınabilir. Çok yüksek dozlarda kullanımına gerek yoktur. Bazı çalışmalarda günlük 500 mg c vitamini alındığında kötü kolesterol ve TG yüksekliğinde ciddi düşüşler görüldüğü bildirilmiştir. Bu etkilere bağlı olarak da kalp hastalıklarına bağlı ölümler azalır. Günlük düzenli olarak kuşburnu tüketirseniz tansiyonuz dada kolay kontrol altına alınır. Bunun için tüketilmesi önerilen miktar 40 gramdır. Bu ise kabaca 10 çorba kaşığına denk gelmektedir.
Topikal olarak uygulandığında, kuşburnu yağı (veya diğer kuşburnu ürünleri) nemi geri kazanmaya, güneş hasarına karşı korumaya, hiperpigmentasyonu azaltmaya, kızarıklığı ve egzamayı yatıştırmaya ve akne ile savaşmaya yardımcı olabilir. Kuşburnu, yeni cilt hücrelerinin üretimini düzenlemeye ve tıkanmış gözenekleri önlemeye yardımcı olan retinoidler (trans retinoik asit) içerir. Linoleik asit, nemi hapsederken iltihabı, dermatiti ve sedef hastalığını azaltmaya yardımcı olur.
Vitamin C kolajen sentezinde görev aldığından cilt için yararlı olduğu kabul edilir. Kolajenin yıkımını da azaltır. Yine içeriğinde bulunan karoten, Vitamin A ve likopen cilt üzerindeki yaşlanma etkilerini azaltabilir. 34 kişide günlük 2 gram gibi günlük düşük kullanımının kırışıklıkları azalttığı gösterilmiştir.
Kuşburnunun antibakteriyel etkisi üzerine yapılan çalışmalarda, kuşburnu karotenoidlerinin anti-Helicobacter pylori aktivitesi in vitro olarak gösterilmiştir. Ayrıca Escherichia coli’ye karşı zayıf aktivite ve Candida albicans’a karşı orta düzeyde aktivite de kaydedilmiştir. Parazitlerin de temizlenmesine katkıda bulunur.
Kuşburnunun sulu ekstraktları kanser hastalarında zayıf sitotoksik etkiler gösterirken, etanol ve petrol eteri ekstraktları sarkom hücreleri üzerinde sitotoksisite göstermiştir. Kemirgen çalışmalarında melanom hücrelerine karşı inhibitör aktivite gösterilmiştir. R. canina türü kuşburnunun meyvesinden ekstrakte edilen bir fenolik fraksiyonun, insan tümör hücre hatlarına karşı hafif aktivite gösterdiği de tespit edilmiştir.
Kuşburnu kullanımı ile ilgili bir klinik çapraz çalışmada, obez hastalarda sistolik kan basıncı, toplam plazma kolesterolü, düşük yoğunluklu lipoprotein ve yüksek yoğunluklu lipoprotein/düşük yoğunluklu lipoprotein oranının düştüğü izlenmiştir.
Kuşburnu ekstraktının ishal önleyici etkisi de bilimsel çalışmalarda tespit edilmiştir. Kuşburnunun diğer taraftan hafif müshil etkisi ve dışkı yumuşatıcı faydaları da tespit edilmiştir. Diğer taraftan şiddetli kabızlığın giderilmesi için kısmi laksatif etkisi nedeniyle de kullanılır.
Kuşburnu katarakt oluşmasını da engeller. Kuşburnu püresinde bulunan önemli bir karotenoid olan likopen sadece kataraktın değil, aynı zamanda diğer göz hastalıklarının da başlangıcı ve ilerlemesinde koruyucu etki gösterir.
Alman Komisyonu E Monografları, kuşburnu için bilinen hiçbir yan etki veya risk listelememektedir. Türler ve ilgili bitkilerle ilişkili kontakt dermatit ve keratit dahil olmak üzere alerji durumları tespit edilmiş ve 6 hafta boyunca kuşburnu tozu içeren içeceklerin kullanıldığı bir klinik çalışmada gevşek dışkı ve şişkinlik gibi etkiler bildirilmiştir.
Kuşburnunun ham, kaynatılmış, meyve suyu, haşlanmış yapraklar veya kurutulmuş tohumları için mutajenite veya toksisite bildirilmemiştir. Günde 11.2 g kuşburnu tozu içen insan gönüllülerde kan basıncı, plazma leptini veya fibrinojen üzerinde hiçbir etki bulunmamıştır.
Tüm kuşburnu türleri yenilebilir ve şifalıdır! Ancak kuşburnu tanelerinin içindeki minik tüyler, yutulduğunda insanların ağızlarını ve bağırsaklarını tahriş edebilir. Bu nedenle, kuşburnu materyalini hazırlamanın en iyi yolu, onları nasıl kullanmayı planladığınıza bağlı olacaktır.
Kuşburnunun olgunlaştığında, eti çiçeksi ve hafif tatlıdır, ancak belirgin bir keskinliği vardır. Kuşburnunun lezzetinin, ebegümeci benzeri veya bir miktar gül yaprağı ve hatta çiğ balkabağını anımsatan ekşi elma ve erik karışımı olarak tanımlanabilir.
Kuşburnu kullanılırken dikkat edilmesi gerekenler
Kuşburnu yüksek C vitamini içermektedir. C vitamini fazlalığında vücutta böbrek taşı oluşumuna neden olabilir. Ayrıca C vitamini kullanılan bazı ilaçların etkisini arttırabileceğinden dolayı Lityum gibi kritik ilaçları kullananların hekim danışmanlığında kullanması önerilir.
Kuşburnu hasadı nasıl yapılır?
Kuşburnu sonbaharın başlarına kadar gelişir, sonbahardan kış başlarına kadar da olgunlaşır. Olgunlaştığında, tanelerinin rengi koyulaşacak ve daha açık turuncu veya pembeden daha koyu kırmızı veya kırmızı-turuncuya dönüşecektir. Kuşburnu hasadı için en iyi zaman, ilk hafif dondan sonradır, sert bir don onlara zarar vermeden öncedir. Soğuk onları daha tatlı hale getirir. Kuşburnu toplarken eldiven kullanmayı ihmal etmeyin.
Kuşburnunu kurutmak, onları korumanın mükemmel bir yoludur. Kurutulmuş kuşburnunu bir yıldan fazla saklanabilir. Ayrıca, ev yapımı kuşburnu yağı yapmayı planlıyorsanız, taze kuşburnundaki nem yağın bozulmasına neden olabileceğinden önce onları kurutmak en iyisidir.
Kuşburnunu kurutmadan önce, bütün halde tutmak isteyip istemediğinize karar verin. Kuşburnuyu kurutmadan önce ikiye bölebilir, tohumları ve tüyleri çıkarabilir veya olduğu gibi bırakabilirsiniz. Örneğin, kuşburnunu çay veya bazı demlemeler için kullanmayı düşünüyorsanız bütün olarak bırakabilirsiniz. Ancak ikiye bölündüklerinde daha çabuk kururlar.
Kuşburnuyu kurutmanın en kolay yolu doğal koşullarda, pasif bir şekilde, birkaç hafta boyunca bir tepsiye veya ince bitki kurutma eleğine yayarak, güneşte kurutmaktır. Serin veya nemli koşullar meyvenin kuruması yerine küflenmesine neden olabilir.
Kuşburnu kullanma yolları
- Taze veya kurutulmuş kuşburnu, tek başına veya diğer bitkilerle karıştırarak çay olarak kullanılabilir. Kuşburnu, narenciye, limon otu, diğer meyveler, kuru elmalar ve balla son derece iyi eşleşir. Çay için bir bardak su başına birkaç çay kaşığı veya bir çorba kaşığı kuşburnu kullanılır.
- Daha fazla bağışıklık desteği için onları ev yapımı mürver şurubuna dönüştürülebilir.
- Kuşburnu jölesi, reçel veya şurup yapılabilir.
- Kuşburnu yağı yapılabilir. Kuşburnu yağının diğer vücut bakım ürünlerinde bir bileşen olarak birçok kullanımı vardır. Kuşburnunu argan yağına batırıp yüz nemlendiricisi olarak kullanmanız da mümkündür.
- Tanelerin suyunu sıkıp ve suyu taze olarak veya kombu çayı tatlandırmak için kullanabilirsiniz.
- Tıbbi bir bal oluşturabilirsiniz.
- Kemik suyuna veya ev yapımı sebze suyuna ekleyebilirsiniz. Lezzet, ölçülü kullanıldıkları sürece suyu olumsuz etkilemeyecek kadar yumuşaktır.
- Kuşburnu sirkesi yapabilirsiniz.
- Kurutulmuş kuşburnunu bir harç ve mutfak robotu ile yumuşatarak, tozunu unlu mamullere veya tatlılara ekleyebilirsiniz.
Kuşburnu şurubu nasıl yapılır?
Kuşburnu yeterli sürede kaynatılarak tanelerinin iyice şişmesi beklenir. Lekesi çok zor çıktığından eldiven kullanılır. İncelmiş zarları ile şişkin taneler bir leğen içerisinde iyice ezilir ve süzülür. Kalan püre iyice ağarıncaya kadar kendi suyuyla yıkanır ve süzülür. Süzülerek biriktirilen şurup koyuluğuna göre su eklenerek vişne suyu kıvamına getirilir. Tercihen tatlandırılabilir. Gün içerisinde 2-3 defa aç karnına içilmesi yeterlidir. İshal vakalarında günde 3 defa içilmesi önerilir.
Kaynaklar:
- Kayahan, S., Özdemir, Y. & Gülbağ, F. Türkiye’de Yetiştirilen Rosa Türlerinin Fonksiyonel Bileşikleri ve Antioksidan Aktivitesi . Erwerbs-Obstbau 65 , 1079–1086 (2023). https://doi.org/10.1007/s10341-022-00688-5
- https://www.drugs.com/npp/rose-hips.html
- https://medlineplus.gov/druginfo/natural/839.html
- https://drserdarakgun.com/index.php/2021/06/02/kusburnu-faydalari/