Primer hipotiroidizm ve hipofiz hiperplazisi

Tiroid bezi en büyük endokrin organımızdır. Boynumuzda, trakeanın alt bölgesinde, göğüs kemiğine yakın yerleşimlidir. Tiroid hormonlarının salgılanmasını sağlar. Tiroid hormonları inaktif olan T4 ve aktif form olan T3 hormonlarıdır. Tiroid bezi ayrıca kalsitonoin hormonu da salgılar.  

Kandaki tiroid hormonu seviyesi düştüğünde veya artırılması gereken saatlerde, hipotalamustan TRH hormonu salgılanır. Bu hormon beyindeki hipofiz bezini uyararak TSH hormonu salgılanmasını sağlar. TSH hormonu ise tiroid bezini uyararak, tiroid folliküllerinden kana tiroid hormonlarının salgılanmasını uyarır.  

Tiroid bezinin inflamatuvar sebeplerle veya başka nedenlerle tiroid hormonu salgılamasının yetersiz olduğu durumlarda kandaki tiroid hormonu seviyesi düşer. Bu duruma hipotiroidizm denir. Bu durum tiroid hormonlarının dolaşımda etkisizleştirilmesi, hormon salgılayan hücrelerin bazı sebeplerle baskılanması veya bu hücrelerin çalışamayacak hale gelmesi sebebiyle olabilir. En sık nedenler kronik otoimmün tiroiditlerdir. 

Hipotiroidizm durumunda beyindeki hipotalamus tarafından TRH salgısı artırılır. TRH hormonu ile hipofiz bezi daha sık uyarılarak TSH salgılamasını artırır. TSH sayesinde tiroid bezi daha sık uyarılarak daha fazla tiroid hormonu salgılaması istenir. Sık uyarılan hipofiz bezi büyümeye başlar. Bu duruma hipofiz hiperplazisi denir.  

Hipotiroidizm görülen hastalarda hipofiz hiperplazisi görülme sıklığı artmaktadır. Hipofiz hiperplazisi özellikle hipofizin ön tarafında büyüme ile gerçekleşir. Beraberinde prolaktin hormon seviyeleri de yükselir.  

Hipofiz hiperplazisi, hipotiroidizm kaynaklı ise hastalarda hipotiroidizm semptomları görülebilmektedir. Hastalarda kilo alımı, yorgunluk, soğuğa tahammülsüzlük, kabızlık, cilt kuruluğu ve düzensiz adet görme gibi semptomlar görülebilir. Çocuklarda gecikmiş büyüme, boy kısalığı, obezite ve nadiren erken ergenlik görülebilir. 

Hipofiz hiperplazisi olan hastalarda hipofiz bezinin büyümesinden kaynaklanan semptomlar da gelişebilir. Özellikle prolaktin hormonunun yükselmesinden kaynaklanan amenore ve galaktore gibi sorunlar oluşabilir. Ayrıca hipofiz bezi aşırı büyüdüğünde optik sinirlere bası yapabileceği için, baş ağrıları ve görme sorunları da gelişebilir. 

Hipofiz hiperplazisinin teşhisi: 

Hipofiz hiperplazisi olma riski olan hastalarda hipotiroidizm ve diğer tiroid bozuklukları araştırılır. Ayrıca görme alanları ve biyomikroskopi ile göz dibi incelenir. Hastada prolaktin düzeyi yüksekliği ve semptomları da görülebilir.  

Tiroid hastalığı şüphesi olan tüm hastalarda tiroid hormon profili incelenir. TSH, T3 ve T4 seviyeleri değerlendirilir. T3 ve T4 seviyeleri düşük, TSH seviyeleri yüksek olan hastalarda primer hipotiroidizm vardır. Bu hastaların çoğunda MRI görüntüleme ile hipofiz bezinde büyüme tespit edilebilir. 

TSH seviyeleri yüksek iken, T3 ve T4 seviyeleri de yüksek ise, bu durumda hipofizden kaynaklanan bir sorun olduğu ihtimali artmıştır. Hipofiz adenomlarında bu durum gelişebilir. Primer hioptiroidizm kaynaklı hipofiz hiperplazisinde ise tiroid hormon seviyeleri düşmüştür.  

Hipofiz hormonlarında anormallik olan hastalarda, zincirin tüm halkaları incelenmelidir. TSH seviyeleri ve TRH düzeyleri kontrol edilir. Ayrıca erkeklerde adrenokortikotropik hormon (ACTH) ve testosteron düzeylerine bakılır. Kadınlarda ise sabah kortizolü, folikül uyarıcı hormon (FSH) ve luteinize edici hormon (LH) incelenir. Kadınlarda ayrıca adet düzeni, östradiol seviyesi, insülin benzeri büyüme faktörü-1 (IGF-1)  ve prolaktin incelenir. 

Şüphelenilen hastalalrda MRI görüntüleme ile hipofiz bezi değerlendirilir.  

Hipofiz hiperplazisinin tedavisi: 

Primer hipotiroidizmden kaynaklanan hipofiz hiperplazisinin ana tedavisi seviyesi düşük olan tiroid hormonlarının replasmanıdır. Kan tiroid hormon seviyesinin düzelmesiyle birlikte hipofiz bezinden daha az TSH salgılanması beklenir. 

Tiroid hormon replasmanı tedavisi ile birlikte bu hastaların düzenli takibi ve zaman zaman MRI görüntüleme ile hipofiz bezinin değerlendirilmesi gereklidir. 2-4 ay içerisinde hipofiz bezinde küçülme beklenir. %85 hastada küçülme gerçekleşir. 

Tiroid hormon replasmanı tedavisine rağmen hipofiz bezinde küçülme olmazsa ve TSH seviyeleri düşmezse, hipofiz adenomu gibi, hipofiz bezinden kaynaklanan bir durum olabileceği düşünülür. 

İlaç tedavisine rağmen, hipofiz bezindeki büyümenin arttığı ve göz sinirlerina beskı oluşturarak, görme problemleri yaşanılan hastalarda cerrahi tedavi değerlendirilebilir. 

Hipofiz hiperplazisi uzun sürerse veya uzun süredir varsa, hipofiz bezinin kendi dokularına baskısı sonucu, hipofiz bezinin kendi ürettiği ve ilişkide olduğu diğer hormon serilerinde de bozulma meydana gelebilir.