Schistosomiasis (Bilharzia, Katayama Ateşi, )
Schistosomiazis, Schistosom isimli parazitlerin etkeni olduğu, en sık Afrika’da görülen, çoğunlukla kontamine sularla bulaşan, uzun yıllar vücutta kalıp tekrarlayan belirtiler veren, uygun tedavi kolaylıkla tedavi edilebilen bir parazit hastalığıdır.
Hastalık en sık:
- Afrika,
- Güney Amerika,
- Orta Doğu,
- Asya’nın bazı bölgelerinde görülür.
DSÖ verilerine göre şimdiye kadar 80 civarında ülkede görülmüş, 2019 itibarı ile yaklaşık 240 milyon vakaya rastlanmıştır. Bu bölgelerde sıtmadan sonra ikinci sıklıkla görülür ve her yıl 200 bine yakın insanın ölümünde etkisi olduğu tahmin edilmektedir.
Schistosomiasis nasıl bulaşır?
Hastalığın etkeni schistosomlardır. Parazit tatlı suda yaşar. Tatlı sularda salyangozların yaydığı larva formları insan derisine yapışır. İnsanlarda belli bir olgunluğa erişen parazit gayta veya idrar yoluyla tatlı sulara yumurtalarının bırakılmasıyla başkalarına bulaşır.
Parazit tatlı sularda herhangi bir konağa ihtiyaç duymadan iki güne kadar yaşayabilir.
Kontamine suların (göletler, göller, nehirler, kanallar vs) tarımsal, evsel, mesleki ya da eğlence amaçlı kullanımı ile bulaş olur. Özellikle çocukların kirli sularda oynaması, balık tutması, yüzmesi, içmesi riski artırır. Çocuklar dışında kontamine suları kullananlar, çiftçiler, balıkçılar risk altındadır.
Bu bölgelere seyahat eden ve kontamine sularla temas edenler de risk grubundadır.
İnsanlarda parazit erişkin forma dönüşür. Kan damarlarına ve buradan mesane, böbrek ve karaciğere yayılır. Uzun süre vücutta kalabilir ve süreç içinde organlarda hasara ve yetmezliklere neden olur.
Parazitin bulaşması ile hastalığın belirtilerinin görülmesi arasında geçen süre 4-6 haftadır.
Schistosomiasis belirtileri nelerdir?
Hastaların çoğu belirti göstermez.
Başlangıçta kızarıklık ve kaşıntı görülür. Yaklaşık 2-10 hafta sonra ateş, ağrı, ishal, lenf bezi büyümeleri, makülopapüler döküntüler görülür. Bir kısım hastalar bu belirtilerden sonra başka belirti göstermez.
Akut dönemde bazı hastalarda, özellikle hastalığın görüldüğü bölgelere seyahat edenlerde Katayama Ateşi gelişir.
Katayama ateşi genellikle aşağıdaki belirtilerle seyreder ve uygun tedavi ile 2-8 haftada iyileşir, uygun tedavi almayan bazı hastalarda sinir sistemi tutulumuna bağlı olarak transverse myelit gelişebilir.
- Ateş,
- Halsizlik,
- Kas ağrıları,
- Başağrısı,
- Karın ağrısı,
- Karaciğer, dalak büyümesi.
Schistosomiasis hastalarının bir kısmı akut dönemde iyileşmez ve kronik döneme girer. Bu dönemde parazit bağırsaklar, karaciğer, dalak, akciğer, ürogenital sistem veya sinir sistemine yerleşebilir. Yerleştiği organa göre bulgular verir.
Bağırsak tutulumunda
- Karın ağrısı,
- Şişkinlik,
- İştah kaybı,
- İshal,
- Kanlı gayta,
- Karaciğer büyümesi,
- Dalak büyümesi görülebilir.
Bağırsak tutulumu uygun şekilde tedavi edilmezse;
- Demir eksikliği anemisi,
- İntestinal polipler, ülserler,
- Apandisit,
- Bağırsak tıkanıklıkları gelişebilir.
Karaciğer dalak tutulumunda, dalak büyümesi, karaciğer büyümesi, portal ven basıncında artma, özefagus varisleri, karında şişkinlik, karında sıvı birikmesi (asit) ve ağrı görülebilir.
Akciğer tutulumu çoğunlukla karaciğer dalak tutulumunda portal ven basıncındaki artışlara sekonder gelişir. Göğüs ağrısı, kan tükürme ve nefes darlığı görülür.
Ürogenital sistem tutulumunun en sık belirtisi idarda kan görülmesidir (hematüri). Hematüri dışında görülebilen diğer belirtiler şunlardır:
- İdrar yaparken ağrı,
- Sık idrara çıkma,
- Böbrek ve idrar yolu enfeksiyonları,
- Genital lezyonlar,
- Vajinadan kan gelmesi,
- Cinsel ilişki esnasında ağrı,
- Genital nodüller,
- Spermde kan görülmesi,
- Kısırlık.
Sinir sistemi tutulumuna bağlı olarak
- Baş ağrısı,
- Baş dönmesi,
- Nöbetler,
- His kayıpları,
- Koordinasyon bozuklukları,
- Konuşma bozuklukları,
- Oryantasyon kaybı,
- Düzensiz göz hareketleri,
- Felç görülebilir.
Schistosomiasis tanısı nasıl konur?
Hastalığın tanısı gayta ve idrar örneklerinde parazit yumurtalarının görülmesi ile konulabilir.
Hastalığın endemik olarak görüldüğü bölgelerde ELISA ile antikor tayini yapılabilir. PCR testi uygulanabilir.
Tarama testi olarak gaytada guaiac testi kullanılabilir.
Kan testlerinde eosinofil düzeyinde artış hastalık için fikir verir. Karaciğer ve dalak görüntüleme testlerinde büyüme tespit edilebilir.
İnvaziv bir yöntem olarak karaciğer ve rektum biyopsisi yapılabilir.
Schistosomiasis tedavisi nasıl yapılır?
Hastalığın tedavisinde praziquantel veya oxamniquine kullanılır.
Praziquantel sıklıkla kullanılır. Hamilelerde güvenlidir. Ancak yumurtalar üzerine etkili değildir. Praziquantelden 4 hafta sonra gayta veya idrarda yumurta takibi ve sonrasında tedavinin tekrarı gerekir.
Sinir sistemi tutulumunda kortikosteroidler belirtileri hafifletmek için kullanılabilir.
Schistosomiasisden nasıl korunurum?
Hastalığın spesifik bir aşısı yoktur. Birçok ülke hijyen şartlarının iyileştirilmesi, davranış eğitimleri gibi önlemlerle hastalığı eradike etmiştir.
DSÖ hastalıktan korunmak amacıyla praziquantel kullanımını önerir.
Hastalıktan korunmak için:
- Hastalığın görüldüğü bölgede göl, gölet, nehir veya kanallarda yüzmeyin, kürek çekmeyin, balık tutmayın, bu sulara girmeyin,
- Yüzmek, balık tutmak, kürek çekmek için tuzlu suları (deniz, okyanus) tercih edin,
- Kaynağı bilinmeyen suları kaynatmadan içmeyin,
- Hastalığın görüldüğü bölgelerde tatlı sulara kanalizasyon karışmasını önleyin.