Soğuk zincir nedir?
Soğuk zincir, bir aşının etkinliğini üretiminden kişiye uygulanana kadar koruyan ve ihtiyacı olanlara yeterli miktarda etkin aşının ulaşmasını sağlayan insan ve malzemeden oluşan sistemdir.
Kullanılan aşılar etkin değilse, %100.0 aşılama hızlarına ulaşılsa bile bağışık bir toplum oluşturma hedefine ulaşılamayacaktır. Bu nedenle soğuk zincir bağışıklama programlarının en önemli bileşenidir. Bu nedenle aşıların uygun şartlarda depolanması ve taşınması özel dikkat gerektiren hususlardır.
Soğuk zincir döngüsü yerel kayıtlar ve ihtiyacın belirlenmesi, ihale süreci ile başlar, üretici tarafından aşının üretimi, idareye teslimi ile devam eder. İdare tarafından ana depoya alımından son kullanıcıya uygulama aşamasına kadar olan süreç idarenin sorumluluğunda üretim süreci ise üreticinin sorumluluğundadır. Ancak idare üretim aşamalarını denetleme, üretilen materyali analiz etme ve uygun ürün sunulması aşamalarında da sorumluluk sahibidir.
Soğuk zincirde meydana gelecek bir kırılma hastalar için daha fazla aşı dozu, daha yüksek aşı maliyeti ve aşıya olan güvende sarsılma ile sonuçlanacaktır. Soğuk zincir takibinde tek başına aşı görünümleri yeterli değildir, bu nedenle iyi bir takip sistemi kurulmalı ve düzenli olarak izlenmelidir.
Soğuk zincir üç temel üzerine kuruludur:
- Eğitimli çalışan
- Uygun depo ve sıcaklık takip mekanizması
- Doğru aşı envanter yönetimi
Eğitimli çalışan:
Soğuk zincir sarmalının herhangi bir aşamasında görev alan tüm personel görev ve sorumluluklarına ilişkin gerekli eğitimleri almalıdır. Aşı nakliyesi ya da depolamasında görevli personel ile aşı uygulamasında görevli personelin eğitim ihtiyaçları farklılıklar oluşturacaktır. Aşı depolama ya da taşınmasında görevli personel, aşı üreticisi, yöneticiler, diğer çalışanlara ilişkin iletişim kanalları, formlar ve prosedürler, yangın, elektrik kesintisi, deprem vs. acil durumlarda alınacak önlemler, depolama ve taşımaya ilişkin rutin takip işlemlerine yönelik bilgi sahibi olmalıdır.
Uygun depo ve sıcaklık takip mekanizması:
Aşı ve antiserumlar tehlikeli madde sınıfında, ışığa, sıcağa ve donmaya hassas, belirli ısı aralığında saklanması gereken biyolojik ürünlerdir.
Aşılar, üretim sonrasında son kullanıcıya ulaşıncaya kadar belirtilen ısı ve şartlar altında son kullanım tarihine kadar stabil kalan ürünlerdir. Son kullanma tarihi geçmiş, üzerinde etiketi olmayan aşılar kullanılamaz.
Flakonlar açıldığında belli bir kullanma süresi olup bu süre aşıldığı zaman, şişelerin kontamine olma riskinin artacağı ve aşı etkinliği azalacağından, şişe içinde kalan aşılar imha edilmelidir. Örneğin BCG aşısı sulandırıldıktan sonra 8 saat içinde kullanılmalıdır.
Canlı olmayan aşılar ısı artışına daha az duyarlı iken canlı aşılar oldukça yüksek düzeyde etkilenmektedir. Canlı bakteri aşısı olan BCG ile canlı virüs aşıları kızamık, kızamıkçık, kabakulak, MMR, suçiçeği ve OPV ısı artışından fazla etkilenir.
Diğer taraftan canlı olmayan aşılar (IPV, boğmaca, difteri, tetanos, Td, DBT, DaBT, Hib, pnömokok, hepatit B, hepatit A, influenza ve kuduz aşıları) donmaya karşı son derece duyarlıdır. Bir kez donan aşı etkinliğini kaybettiğinden kullanılamamaktadır.
Aşıların Isı Hassasiyetleri:
- Grup A: OPV
- Grup B: Influenza
- Grup C: Japon ensefaliti (donmuş), MMR (donmuş)
- Grup D: Kolera, DTaP-hep B-Hib-IPV, DTwP-hep B-Hib, Hıb (Sıvı), Kızamık (donmuş), Rotavirus (donmuş), Kızamıkçık (dondmuş), Sarı Humma (donmuş)
- Grup E: BCG, HPV, Tetanoz, Td,
- Grup F: Hepatit B, Hıb (donmuş), Men A, Pnömokok
Aşıların ısı hassasiyeti Grup A en fazla, grup F en azdır.
Işığa hassas aşılar (BCG, kızamık, kızamıkçık, KKK), ışığa maruziyet durumunda potens kaybına uğrarlar, dolayısı ile günışığı veya yapay kuvvetli ışıklardan korunmalıdır. Siyah cam şişelerde ve ambalajı içerisinde muhafaza etmek gerekir.
Aşağıdaki aşıları dondurmayınız:
- Kolera,
- DTaP-hepatit B-Hib-IPV,
- DTwP or DTwP-hepatit B-Hib,
- Hepatitis B,
- Hib (sıvı),
- HPV,
- IPV,
- Influenza,
- Pneumokok,
- Rotavirus,
- Tetanoz, DT, Td
Doğru aşı envanter yönetimi:
Soğuk zincirin kırılmasıyla ortaya çıkan diğer önemli bir sorun da, aşı imhasının artmasıdır. Aşıların büyük kısmı pek çok ülke için yurtdışı kaynaklı temin edilmektedir. Soğuk zincirin kırılması nedeniyle imha edilen aşıların, ülkelere ağır bir ekonomik yük getireceği açıktır. Soğuk zincir kurallarına uyulması, çocukların sağlığının korunması adına yapılan bu harcamanın amacına ulaşmasını sağlaması açısından son derece önemlidir.