Bebeklik döneminde çocuklarda en sık besin alerjisi sebepleri süt ve yumurta akında görülmektedir. Bebeklerin %1-3’ünde süt alerjisi görülebilmektedir. Süt alerjisinden kasıt anne sütü haricindeki sütlere vücudun bağışıklık sisteminin tepkisidir. Genelde inek sütü kullanıldığı için inek sütü alerjisi olarak da tanımlanır. İnek sütü haricinde koyun, keçi, at, bizon veya manda gibi memelilerin sütü de alerji yapabilir. Çünkü alerjiye neden olan proteinler diğerlerinde de bulunmaktadır.
Anne sütü genelde alerjiye neden olmaz. Diğer sütlerden kullanıyorsa bu proteinler kendi sütü ile bebeğe geçebileceğinden bebekte alerjiye sebep olabilir. Anne sütüne alerji oluyormuş gibi anlaşılabilir. Böyle durumlarda annenin de sütü bırakması önerilir.
İnek sütüne karşı hassasiyet tablosu alerjik olmayan hassasiyet ve alerjik olan hassasiyet olarak iki gruba ayrılır. Alerjik olmayan hassasiyet inek sütündeki laktik asite karşı duyarlılıktan dolayı oluşur ve bu duruma laktoz intoleransı denir. Süt alerjisi ise çocukların çoğunda IgE aracılıdır ve atopik bünye ile birlikte ürtiker, atopik dermatit, alerjik rinit ve/veya astım ile birlikte ortaya çıkabilir.
Süt alerjisi ile laktoz intoleransı ayrımı yapılmalıdır.
Süt içildiğinde sütün içerisinde bulunan laktik asit sindirilememesinden kaynaklanan belirtiler oluşur. Laktoz intoleransı olan kişilerde bazen 3 dakika bazen de yarım saat içerisinde başlayan ve 2 saat ile 72 saate kadar sürebilen aşağıdaki belirtiler görülür:
- Artmış bağırsak hareketleri
- Gaz
- Halsizlik
- İshal
- Karın krampları
- Karında dolgunluk hissi
- Mide bulantısı
- Ödem hali
- Şekilsiz dışkılama
- Şişkinlik
Laktoz intoleransı kendine has yöntemlerle tanı konularak belirlenir. Ayrıntılı bilgiyi Laktoz intoleransı nedir yazımızda bulabilirsiniz.
Süt alerjisi belirtileri nelerdir?
Bebeğinizi sütü içmesinden hemen sonra ortaya çıkmaya başlayan ve bebeklerde farklı seviyelerde görülebilen belirtilerdir. Süt alerjisi şüpheniz olması halinde hekiminize danışınız. Süt alerjisi olan bebeklerde aşağıdaki belirtiler görülebilir:
- Hırıltılı solunum, öksürük veya nefes darlığı
- Dudak veya ağız çevresinde kızarıklık, kaşıntı veya karıncalanma hissi
- Dudak veya dilde şişlikler olması
- Kanlı ve mukuslu kaka
- Gürültülü kaka
- Huzursuzluk
- Ağlama nöbetleri
- Kilo alamama
- Gaz sancısı
- Uykuya dalamama
- Geçmeyen konak
- Kurdeşen ve egzama
- Geçmeyen pişik
- Kabız, ishal gibi sindirim problemleri
Süt alerjisi ayrıca anafilaksiye neden olabilir. Anafilaksi şiddetli ve hayatı tehdit eden bir durumdur. Nefes almakta zorlanan, boğazı ve dilinde şişlikler başlayan, yüzün ve cildi kızarmaya ve morarmaya başlayan bebek muhtemelen anafilaksi geçiriyordur. Acil tıbbi müdahale gerekir. Şüphelendiğiniz her durumda hemen 112 acil servisi arayın.
Süt ve süt ürünlerinden kaçınmak, süt alerjisinin birincil tedavisidir. Neyse ki çoğu çocuk süt alerjisini aşıyor. Büyümeyenlerin süt ürünlerinden kaçınmaya devam etmesi gerekebilir.
Süt alerjisi neden oluşur?
İnek sütünde alerjiye neden olabilecek pek çok protein bulunuz. Bunların başlıca iki grubu whey proteinleri ve kazein fraksiyonlarıdır. Kazeninler süte sütsü görünüm veren maddelerdir. İnek sütündeki proteinlerin %80’ini kazeinler oluşturur. Bunarın da %70’ini alfa-s1-kazein ve beta-kazein oluşturur. İnek sütünde whey proteinleri daha az bulunur ve bunların da %50’sini beta-laktoglobulinler oluşturur.
İnek sütündeki başlıca whey proteinleri:
- Alfa-lactoalbumin
- Beta-lactoglobulin
- Bovine serum albumin
İnek sütünde ayrıca sığır immünglobulinleri de bulunur ve bazen alerjiye neden olabilirler.
İnek sütündeki başlıca kazeinler ise:
- Alfa-s1 kazein
- Alfa-s2 kazein
- Beta kazein
- Kappa kazein
- Gamma kazein
Kazein alerjisi çoğunlukla Alfa ve Kappa kazeinlerine karşı oluşur.
Süt alerjisine en fazla keçi sütünün yol açtığı düşünülmektedir. İnek sütünü kaynatmak ile çiğ kullanmak arasında alerji reaksiyonu açısından pek farklılık bulunmamıştır.
Süt alerjisi nasıl oluşur?
Herhangi bir alerjene karşı vücudun tepki vermemesine tolerans, tepki vermesine de hassasiyet denir. Bu ikisi arasındaki denge vücudunuzun allerjiye yatkınlığına, genetik yapınıza, antijenin yapısına, alnınan maddenin miktarına, alınma sıklığına, antijene ilk maruziyet yaşınıza ve immünolojik durumunuza göre değişir. Bebeklerde annen sütünün bu antijenleri bebeğe aktarıp aktarmaması da diğer bir faktördür.
İnek sütü aldığında bebeğinizin ağzından itibaren geçtiği tüm yerlerde vücudunun iç organlarının yüzeyindeki doku hücreleri tarafından sütün içerisindeki proteinler tanınır. Bağışıklık sistemi hücrelerine haber verilir. Bu duruma hücre ilişkili reaksiyon denilir. Bağışıklık sisteminteki T hücreleri, süt içerisindeki proteinlerden allerji kaydı olanlar varsa diğer bazı bağışıklık hücrelerini de toplayarak saldırıya geçer.
İlk andan itibaren erken dönemde (ilk 2 saatte) hızlı gelişen alerjik reaksiyonlarda IgE antikorlarının rolü vardır. IgE antikoru alerjen proteini tespit ettiğinde ona bağlanır ve alerjiyi başlatan mast hücreleri gibi hücrelere de bağlanır. Böylece alerjik reaksiyon başlatılır. Bu duruma IgE ilişkili reaksiyon denir. Böylece ciltte ürtiker veya anjiyoödem, burun akıntısı, burun tıkanıklığı, hırıltılı solunum, astım, ağızda alerjik reaksiyonlar, bulantı, kusma, ishal, hipotansiyon, anafilaksi ve şok gelişebilir.
Sebeplerine göre süt alerjisi semptomları
Sebeplerine göre süt alerjisi belirtilerini şu şekilde gruplandırabiliriz:
1.IgE ilişkili reaksiyonlar
I- IgE ile ilişkili sistemik reaksiyon ( Anaflaksi)
- A. Akut başlangıçlı reaksiyonlar
- B. Geç başlangıçlı reaksiyonlar
II- Ig E aracılı gastrointestinal reaksiyonlar
- Oral alerji sendromu
- Ani başlangıçlı gastrointestinal reaksiyonlar
III- IgE aracılı solunum reaksiyonları
- Süt alımına sekonder oluşan astım ve rinit
- Süt inhalasyonuna sekonder oluşan astım ve rinit
IV- IgE aracılı cilt reaksiyonları
- Akut başlangıçlı reaksiyonlar
- Akut ürtiker veya anjioodem
- Kontakt ürtiker
2.Geç başlangıçlı reaksiyonlar Atopik dermatit.
2.IgE ilişkili olmayan reaksiyonlar
- Bulantı, şişkinlik, intestinal rahatsızlıklar ve ishal
3.Hücre ilişkili reaksiyonlar (Alerjik dermatit vb.)
4.Hem hücre hem de IgE ilişkili karışık reaksiyonlar
I- Atopik dermatit
- Akut başlangıçlı reaksiyonlar
- Geç başlangıçlı reaksiyonlar
II- Ig E aracılı olmayan gastrointestinal reaksiyonlar
- Gastroözafagial reflü hastalığı
- Krikofaringeal spazm
- Pilor stenozu
- Alerjik eozinofilik özafajit
- İnek sütü protein kaynaklı gastroenterit ve proktokolit
- Kabızlık
- Kolik
III- Ig E aracılı olmayan solunum reaksiyonları
- Heiner sendromu
Süt alerjisinin teşhisi nasıl yapılır?
Diyetinizden sütün uzaklaştırılması halinde semptomlarınız gerilemekte ve tekrar sütü diyetinize eklediğinizde semptomlarınız da tekrar oluşuyorsa süt alerjisinden şüpheyi artıran bir durum oluşur. Bu süreçte hekiminiz sizden belirli bir süre için tükettiğiniz tüm gıdaları ve onları aldıktan sonra gelişen belirtileri yazmanızı isteyebilir. Bu semptom günlüğü hekimin karar vermesini kolaylaştıracaktır.
Cildinize alerji prick testi veya kanınızdaki bazı alerjen proteinlere özel oluşmuş olan IgE antikorları ölçülebilir. Bu testler de tek başlarına karar verilmesine yeterli olmayabilir. İnek sütü alerjisinde klasik teşhis yöntemi eliminasyon, provokasyon ve tekrar eliminasyon diyetidir.
Süt alerjisi nasıl seyreder?
İnek sütü alerjisi yenidoğan döneminde başlar ve ilk yılın sonuna doğru pik yaparak çocukluk döneminde iyileşme eğilimi gösterir.
Süt alerjisinin tedavisi nasıldır?
İnek sütü alerjisi tedavisinde ilk yapılması gereken inek sütünün bebeğinizin diyetinden çıkarılmasıdır. İnek sütü ile birlikte inek sütü ürünleri de aynı proteinleri içermektedir. Gıda ambalajları üzerinde, artifisiel tereyağı sarısı, tereyağı, her türlü süt, süt tozu, yağı alınmış süt, evapore süt, keçi sütü, koyun sütü, kazein, kazeinat peynir, krema, laktalbumin, laktalbumin fosfat, laktoglobulin, laktuloz, whey, yoğurt ifadeleri olan besinler inek sütü proteini içerdiklerinden kesinlikle verilmemelidir.
İnek sütü ile diğer memelilerin sütleri arasında protein benzerlikleri olduğu için diğer sütlerde de alerji gelişme ihtimali yüksek olduğundan verilmemelidir. Özelikle inek sütü ile koyun ve keçi sütleri arasında çapraz reaksiyon sık görülmektedir. Alınan herhangi bir sütün içeriğinin karışım süt olma ihtimali de unutulmamalıdır.
İnek sütü alerjisi olanlarda hipoalerjik formulalalar kullanılabilir. Emzirilen bebeği olan annelerde annenin diyetinden süt ve süt ürünleri çıkarılarak kalsiyum desteği verilmesi bebekteki alerjik reaksiyonları azaltacaktır. Anne sütü alamayan bebeklerin beslenmeleri hipoalerjik forumlalarla yapılmalıdır. Soya bazlı bebek mamalarının ve formulaların ilk 6 ay bebeklere verilmesi önerilmez.
Resim: Adonyi Gábor