Demir kanda hemoglobinlerde oksijeni bağlayarak taşımak için kullanılan bir elementtir. Demirin taşınması ve diğer metabolik aşamalarında bağlandığı transferrin gibi benzer proteinler de vardır. Toplam demir bağlama kapasitesi demirin transferrin ile kanda bağlanma ve taşınma kapasitesini ölçer. Bu test ile aynı zamanda kandaki doymamış demir bağlama kapasitesinin kantitatif tayini de yapılabilir. Yani iki tip demir bağlama kapasitesi testi vardır. Toplam demir bağlama kapasitesi (TIBC) ve doymamış demir bağlama kapasitesi (UIBC). UIBC testi transferrinlerin ne kadarının demir bağlamadığını ölçerken TIBC ise buna ek olarak kandaki toplam demir miktarının da ölçülmesini sağlar.
Transferrin karaciğerde üretilerek demiri bağlamak ve ihtiyaç duyulan yerlere taşımak için kullanılır. Bunlardan en önemlisi eritrositlere ve kemik iliğine doğru taşınmasıdır.
TIBC testi çeşitli demir bozukluklarının değerlendirmesinde kullanılır. Kan serumundaki demir bağlayan proteinlerin demiri bağlayabilecekleri maksimum kapasiteyi gösterir. TIBC testi demir metabolizmasının çeşitli aşamalarındaki bozuklukları gösterir. Kapasitenin artması genellikle demirin bağlanabileceği halde bağlanmadığı boşalmöış pozisyonları ifade eder. Demir metabolizması bozukluklarında demir bağlama kapasitesi artarken iltihabi hastalıklarda ve malignitelerde kapasitenin azalması beklenir. Enfeksiyon hastalıklarında kandaki demirin azalması vücudun savunma mekanizmalarından biridir.
Kan örneğinden sabah saatlerinde çalışılan testlerde doğruya en yakın sonuca ulaşılır. Diğer saatlerde alınan testlerde %30’a yakın hata olabilmektedir. Ayrıca kanın uygun saklanmaması sonucu hemoliz ile parçalanması da test sonucunu olumsuz etkileyebilmektedir.
Demir insan vücudunda esas olarak elektron alıp verme özelliği nedeniyle oksijen taşınmasında rol oynar. Ayrıca enerji üretimi, DNA sentezi, RNA sentezi ve proteinlerin sentezinde de yer alır. Hatta pek çok enzimin yapı ve fonksiyonu için gereklidir.
Vücudumuzda bulunan demirin % 60-70’i hemoglobinde ve dolaşan eritrositlerde, % 10’u miyoglobin ve sitokromlarda ve demir içeren enzimlerdedir. Kalan %20-30’u gerektiğinde kullanılmak üzere başlıca karaciğer ve retiküloendotelial sistem makrofajlarında olmak üzere hücrelerde depolanır.
Organizma demiri yararları nedeniyle sıkı bir şekilde korumaya programlanmıştır. Organizmadan demir atan normal fizyolojik bir mekanizma yoktur. Gastrointestinal sistemden dökülen epitelial hücrelerle az miktarda ve kanamalar dışında demir kaybı olmaz. Fazlası toksik olan bu elementin sistemik dengesi tamamen emilimin kontrolu ile sağlanmaktadır. Demirin vücutta fazlalaşması çeşitli hastalıklara neden olabilir. Demir fazlalığında vücutta karaciğerde, beyinde ve tiroid bezi gibi endokrin organlarda birikebilir. İleri aşamalarda kalp yetmezliği dahil birçok hastalığa yol açabilir.
TIBC yüksekliğinde demirin kanda eksik olduğu be bağlanabileceği kapasitenin arttığı durumlar anlaşılır. Bu hastalarda yorgunluk, ciltte solukluk, vücutta zayıflık, sık üşüme ve sık hastalanma, zeka gelişiminde yavaşlık gibi semptomlar görülebilir. Bazı hastalarda dilde şişme ve ağız kenarlarında çatlaklar da görülebilir.
TIBC yüksekliği nedenleri:
- Demir eksikliği anemisi
- Kan kaybı
- Vejetaryen veya vegan diyeti
- Çölyak hastalığı
- Hamilelik
TIBC düşüklüğü ise kandaki demir seviyesinin çok arttığı ve demir fazlalığı olduğu durumlardır. Bu hastalarda gene yorgunluk, bulantı, karın ağrısı ve eklem ağrıları görülebilir.
TIBC düşüklüğü nedenleri:
- Demir zehirlenmesi
- Kurşun zehirlenmesi
- Siroz veya karaciğer hastalıkları
- Hemokromatoz
- Aşırı demir yüklenmesine neden olan talasemi için sık kan transfüzyonları
- Kırmızı kan hücrelerinizin öldüğü hemolitik anemi
Demir bağlama kapasitesi kanda demir metabolizmasının aşamalarını incelemek için kullanılırken tek başına değerlendirilmez. Beraberinde diğer demir parametereleri, tam kan sayımı, eritrosit sayıları ve diğer tam kan parametreleri ile birlikte değerlendirilir.
Normal TIBC değerleri 255-450 mikrogram/dL’dir. Bu değer bazen farklı laboratuvarlarda farklı çalışma standartlarına göre değişebilir.
Fotoğraf: PHIL