Vücudumuzdaki kolesterolün %25’i gıdalarla doğrudan kolesterol şeklinde alınırken %75’i de vücudumuzdaki diğer moleküllerden üretilerek oluşturulur. Vücudumuzda üretilen kolesterol, besinlerle alınan glukozun hücrelerde parçalanması ve enerji açığa çıkması sonrasında oluşan ürünlerden birisi olan asetil CoA’dan üretilir. Sentezin gerçekleştiği başlıca yerler, karaciğer ve bağırsak duvarıdır. Endojen kaynaklı plazma kolesterolünün yaklaşık %90 kadarı bu dokularda sentez edilir. Kan kolesterolünün yaklaşık %75 kadarı endojen, %25 kadarı ise eksojen yani gıda kaynaklıdır.
Kolesterol vücudumuz için hayati önemi olan maddelerdendir. Vücudumuzda hem yapı maddesi, hem de steroid yapılı pek çok bileşiğin hammaddesi olarak büyük önem taşır. Kolesterol, bütün hücrelerin ve hücre içi organellerin membran yapılarında çok önemli bir yapı taşı olarak yer alır. Örneğin safra asitleri, böbrek üstü bezinde ve gonadlarda üretilen steroid yapılı bütün hormonlar ve D vitamini kolesterolden sentez edilir.
Yüksek kolesterol seviyesi kandaki kolesterolün çok fazla bulunması durumudur. Ağırlıklı olarak yağlı yiyecekler yemek, yeterince egzersiz yapmamak, aşırı kilolu olmak, sigara içmek ve alkol almaktan kaynaklanır. Ayrıca ailelerde genetik olarak da oluşabilir. Yüksek kolesterol düzeyleri hakkında ayrıntılı bilgiyi hiperlipidemi yazımızda bulabilirsiniz.
Kandaki kolesterol türleri:
Kandaki kolesterol bilinen üç yapıda kanda bulunur. Bunlar:
- LDL: Low-Density Lipoprotein (LDL, kötü kolesterol)
- HDL: High-Density Lipoprotein (HDL, iyi kolesterol)
- VLDL: Very Low-Density Lipoprotein (VLDL, trigliserit taşıyan lipoprotein)
LDL: Karaciğerden aldığı kolesterolü tüm vücut hücrelerine taşır.
HDL: Kandaki fazla kolesterolü toplar ve karaciğere getirir.
Total kolesterol ise LDL, HDL, VLDL nin toplamıdır. Trigliserid ise kanda dolaşan diğer bir yağ maddesi olup, yüksekliği kalp krizi ve inme riskini artırmaktadır.
Total kolesterol testi kandaki kolesterol seviyesini değerlendirmek için kullanılır. Özellikle koroner kalp hastalığı ile ilişkili risk değerlendirilmesi ve riski yüksek hastaların takibi sırasında kullanılır. Genellikle tek başına değil, HDL-kolesterol ve trigliserit ölçümü ile birlikte istenir. Friedewald formülü kullanılarak LDL-kolesterol hesabı yapılabilmesi için bu üç parametrenin beraberce ölçülmesi gerekir.
Koroner kalp hastalığı riskinin belirlenmesi ve tedavinin takibi sırasında en fazla dikkate alınması gereken parametre LDL-kolesterol’dür. Esasen toltal kolesterol ve HDL kolesterol oranı koroner hastalık riskini belirlemede kullanılır. Ancak her ne kadar tek başına karar verdirici değilse de total kolesterol değerleri için;
Normal total kolesterol değerleri:
- Arzu edilen değer; 200 mg/dL altındaki total kolesterol konsantrasyonu
- Sınırda yüksek değer; 200-239 mg/dL arası
- Yüksek değer; 240 mg/dL üzerindeki konsantrasyonlar
Total kolesterol düzeyinin yüksekliğinin en sık sebepleri:
- Ailevi veya poligenik hiperlipoproteinemi (tip IIa ve IIb)
- Ailevi dis-beta lipoproteinemi (tip III)
- Ailevi kombine hiperlipidemi
- Hepatosellüler hastalığa bağlı hiperlipoproteinemiler
- İntra ve ekstra hepatik kolestaz
- Glomerülonefritler
- Nefrotik sendrom
- Kronik böbrek yetmezliği
- Hipotiroidizm
- Gut
- Hamilelik
- Diabet
- Alkolizm
- Glikojen depo hastalıkları
- Diyetle fazla miktarda kolesterol alımı
- Hareketsiz yaşam biçimi
Total kolesterol düzeyinin düşüklüğünün en sık sebepleri:
- Alfa-lipoprotein yetersizliği (Tangier hastalığı)
- Hipo ve a-beta lipoproteinemiler
- Hepatosellüler nekroz
- Karaciğerin malign neoplazileri
- Hipertiroidizm
- Malabsorbsiyon
- Malnütrisyon
- Megaloblastik anemiler
- Ağır akut hastalıklar
- Ağır yanıklar
- Poliunsature yağlardan zengin beslenme
Sağlıklı beslenme ve daha fazla egzersiz yaparak kolesterolün kısmen düşürülebildiği görülmektedir. Aynı zamanda sigara ve alkolü bırakmak da kolesterolünüzün düşmesini etkileyecektir. Ancak daha yüksek kolesterolü olan kişilerin de ilaç alması gerekir. Kolesterol seviyesinin yüksekliği kan damarlarınızı tıkayabilir. Kalp problemleri veya felç geçirme olasılığınızı artırır. Bu nedenle mutlaka hekiminize danışınız.
Yüksek kolesterol genellikle semptomlara neden olmaz. Bu nedenle obezite, hipertansiyon, kardiyovasküler hastalıklar ve diğer kronik hastalıkları olan hastaların mutlaka periyodik olarak kolesterol seviyelerini kontrol ettirmelerinde fayda vardır.
Fotoğraf: Akram Huseyn