Zona Hastalığı (Gece Yanığı) (Herpes Zoster)
Herpes Zoster cildin ağrılı, döküntülü bir viral, bulaşıcı hastalığıdır. Hayati bir tehlike oluşturmaz ancak ağrısı hayatı dayanılmaz yapabilir. Uygun şekilde tedavi edilmeyen vakalarda tekrarlama ihtimali vardır.
Hastalığın etkeni varicella zoster virüsüdür. Yaşlılarda ve bağışıklık sistemi hastalıklar veya ilaçlar nedeniyle zayıflamış kişilerde daha sık görülür.
Zona hastalığı vücudun herhangi bir yerinde görülebilir. Ancak tipik özelliği vücudun sağ ya da sol yarısını tutması, diğer yarısında görülmemesidir.
Hastalıktan korunmak için aşı önerilebilir. Aşı hastalığın görülme sıklığını azaltır. Erken dönemde tedaviye başlanması da komplikasyon olasılığını azaltır. Diğer taraftan belirtilerin daha hafif seyretmesine imkân sağlar.
Varicelle zoster virüsü nedir?
Varisella zoster virüsü, herpes virüs grubunda yer alır. Herpes virüsler aynı zamanda genital herpes denilen ve genital bölgelerde uçuklar ile karakterize, cinsel yolla da bulaşan bir hastalığa da sebep olur. Ancak varisella zoster cinsel yolla bulaşmaz.
Varicella zoster virüsü su çiçeği hastalığının da etkenidir. Suçiçeği hastalığı sonrası uzun yıllar beyin veya sinir dokularında sessizce kalır. Bağışıklık sisteminin zayıfladığı bir dönemde tekrar aktive olur ve sinirlerden cilde doğru geçerek zona hastalığı geliştirebilir. Suçiçeği geçiren herkeste zona hastalığı gelişmez.
Zona hastaları yara kabukları iyileşene kadar virüsü bulaştırabilir. Su çiçeğine karşı bağışıklığı olmayan kişilerde virüs suçiçeği hastalığı geliştirebilir. Aynı şekilde uzun süre sonra bu kişilerde de zona hastalığı ortaya çıkabilir.
Varisella zoster virüsünün uzun yıllar sonra neden tekrar aktive olduğu hususu tam olarak bilinmemektedir. Hastalığın yaşlılarda ve bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde daha sık görülmesi, virüsle mücadele edecek hücrelerin azalmasından dolayı olabileceğini akla getirmektedir. Bu nedenle hastalık, yaşlanma, yoğun stres, aşırı üzüntü, kaza, zehirlenme, beslenme bozukluğu, ağır hastalık, kortikoseteroid tedavisi, kanser, kemoterapi, radyoterapi, organ nakli vs durumlarda atak yapar.
Hastalığın önlenmesi ve tedavisinde aşılanma önem kazanmaktadır. Çocukluk çağında su çiçeği aşısı ve yaşlılık döneminde zona aşısı uygulanması önerilir. Zona aşısının yüzde yüz koruyuculuğu yoktur ancak hastalık olsa bile, hastalığın daha hafif seyretmesini veya komplikasyon gelişmesini engeller, bulaşma riskini azaltır. Hastalığın tedavisinde aşının bir etkinliği yoktur.
Herpes zoster için risk faktörleri:
- Yaş: Özellikle 50 yaş üzeri kişiler hastalık için risk grubudur. Yaş ilerledikçe risk artar. Bazı kaynaklar 80 yaşındaki kişilerin çoğunluğunun zona geçirmiş olabildiğini göstermektedir.
- Hastalıklar: Kişinin bağışıklık sistemini zayıflatan HIV/AIDS, kanser, kan hastalıkları vs. Hastalığın görülme sıklığını artırır.
- İlaçlar-tedavi: Kanser nedeniyle kemoterapi, radyoterapi alımı, kortikostreoid tedavisi, bağışıklık sistemini zayıflatan ilaçlar hastalık gelişimine zemin hazırlayabilir.
- Cerrahi işlemler: Özellikle bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olan veya isteyerek zayıflatılan hastalarda, özellikle organ nakli yapılan hastalarda daha sık görülür.
Herpes zoster belirtileri:
- Baş ağrısı,
- Halsizlik, Yorgunluk,
- Ateş,
- Ciltte kaşıntı, kızarıklık, karıncalanma hissi,
- Şiddetli ağrı,
- Döküntü (şikayetler başladıktan birkaç gün sonra vücudun göz veya kulak dahil herhangi bir yerinde ancak sadece sağ veya sol tarafta olur, kırmızı veya kahverengidir, sulu lezyonlar bir süre sonra kurur ve kabuklanır),
- Göz tutulumunda gözlerde kızarıklık, kaşıntı, ağrı, görme sorunları,
Herpes zoster tanısı
Hastanın anamnezi ve fizik muayene bulguları genellikle tanı için yeterlidir. Döküntülerin yerleşimi, vücudun tek tarafında oluşu, şekli ve ağrı araştırılır. Bazı hastalarda tanı için döküntülerden örnek alıp laboratuvar incelemesi yapılabilir.
Herpes zoster tedavisi
Döküntüler 2-4 hafta içinde iyileşir. Ancak komplikasyonlar kalıcı olabilir.
Hastalıkta ilk 72 saat içerisinde başlanan antiviral tedavi (asiklovir, famsiklovir, valasiklovir vs) başlanması döküntülerin, kaşıntının ve ağrının şiddetlenmesi engeller, hastalık süresini kısaltır ve komplikasyon gelişimini önler.
B vitamin takviyesi destek amaçlı verilebilir.
Kaşıntılara yönelik antihistaminikler, anestezik kremler, senfeksiyon oluşumunu önlemek için antiseptikler, ağrı için ağrı kesiciler, göz şikayetleri için göz pomadları kullanılabilir. Antibiyotik kullanılmasının bir faydası yoktur, hatta döküntülerin iyileşme süresini uzatabilir.
Hastalık süresince alkolden uzak durulması önerilir. Enfeksiyon riskine karşılık lezyonların temiz ve kuru kalması önemlidir.
Döküntüler, kaşıntı ve ağrı için soğuk duş, lezyonlar üzerine soğuk kompres uygulanabilir.
Virüs bulaştırma ihtimaline karşılık suçiçeği aşısı uygulanmamış bir yaşından küçük çocuklar, gebeler, bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler ve yaşlılardan uzak durmak gerekir. Döküntüler süresince istirahat edilmesi, işe veya okula gidilmemesi önerilir.
Hastalıktan korunmak için özellikle 65 yaş üzeri kişilere zona aşısı önerilir.
Herpes zoster komplikasyonları
Hastalık ağrılı ancak genellikle iyi seyirlidir. Ancak az da olsa bazı komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Bu komplikasyonlar:
- Enfeksiyonlar: Zona lezyonları zamanla yara şeklini alır, kabuklaşır ve kaşıntılıdır. Yeterli hijyen şartlarının tamamlanamadığı durumlarda yara ve kaşıntı, başta cilt enfeksiyonları olmak üzere bazı enfeksiyonlara da zemin hazırlar.
- Görme problemleri: Zona tüm vücut bölgesinde görülebildiği gibi gözleri de tutabilir. Gözde şiddetli ağrı, kaşıntı, yaşarma, görme keskinliğinde azalma, enfeksiyonlar gelişebilir.
- Post herpetik nevralji: Zona hastalığında lezyonlar geçse ve yara kabuklaşıp iyileşse de ağrı devam edebilir. Bu durum sinirlerde oluşan hasar nedeniyle gelişir. Hasar gören sinirler ağrı iletisi göndermeye devam etmektedir.
- Sinir hasarı: Zona hastalığına bağlı olarak tutulan yere göre sinir sistemi hasarı oluşabilir. Ensefalit, duyma sorunları, yüz felci gibi hastalıklar gelişebilir.