Alzheimer hastasının bakımında nelere dikkat etmelisiniz?
Alzheimer hastalığı gibi demans hastalıkları hastadan çok daha fazla yakınlarını uğraştıran bir durumdur. Evinizde bir Alzheimer hastası var ise öncelikle bunun bir hastalık olduğunu kabul etmelisiniz. Hastanın yaptıklarının farkında olmadığını ve sağlıklı zamanlarında böyle davranmadığını unutmamalısınız. Elbette ki bir Alzheimer hastasının bakımı çok zordur. Bu konuda mutlaka eğitim ve destek almalısınız.
Alzheimer hastalığı gibi demans hastalıklarında beyinde nöronların tahrip olması sebebiyle hastanın bellek, iletişim ve oryantasyon yetenekleri zamanla kaybolmaya başlar. Bazen hasta bu yeteneklerinin hepsini birden kaybedebilir. Karşınızda hem anlamayan hem değerlendiremeyen hem hatırlamayan ve hem de sizi tanımayan birisi olarak karşınıza çıkabilir. Bu oldukça karmaşık bir durumdur.
Alzheimer hastalığıyla mücadelenin temel kuralı hastalığın erken tanınması için tıbbi kontrollerin aksatılmaması ve periyodik hekim ziyaretlerine dikkat edilmesidir. Hastanın kullandığı ilaçların düzenli kontrol edilmesi hastalığın seyrinin daha yavaş ilerlemesini sağlayacaktır. Destekleyici tedaviler sinir tahribatını azaltarak daha kontrollü bir süreç kazandırabilir.
Alzheimer hastalarının en büyük ve ilk problemlerinden birisi bellek problemidir. Hastalar öncelikle unutkanlık şikayetleriyle hekime başvururlar. Her unutkanlığın sadece vitamin eksikliği olduğunu düşünerek zaman kaybetmek tanının gecikmesine sebep olabilmektedir. Bu süreçte hastaya erken dönemden itibaren hatırlamasını kolaylaştırıcı bir yaklaşım sergilemek gerekir. Bu sabır isteyen bir süreçtir. Her konuda ayrıntılı tekrarlar gerekebilir. Hastanın hatırlamasını kolaylaştıracak pek çok tekniği internetten araştırarak bulabilirsiniz. Maksat hastayı bunaltmadan hatırlamasını kolaylaştırmak olmalıdır. Çünkü hasta zamanla anlamakta ve iletişim kurmakta da zorlanmaya başlayacaktır. Diğer taraftan hastanın kendi durumunun farkında olması engellenmişlik ve yetmezlik duygusunu doğuracaktır. Beraberinde depresyon gelişmesi de muhtemeldir. Depresyon gelişmemesi için psikolojik destek ve ilaç tedavisi de gerekebilir.
Alzheimer hastaları bellek problemleri nedeniyle sık kaybolurlar. Bu nedenle onu izlemeyi kolaylaştıracak yöntemler kullanmanız gerekebilir. Örneğin kıyafeti veya bileğine takabileceğiniz GPS takip cihazı işinizi kolaylaştırabilir. En önemlisi onu iyi izlemektir. Erken dönemden itibaren gerek ev içerisinde ve gerekse dışarıda yönlendirmeleri sık sık tekrarlayarak öğretmek süreci kolaylaştırabilir. Hastanın kaybolması halinde üzerinde kendi bilgileri ve sizinle iletişimi kolaylaştıracak bilgileri yazılı olarak bulundurmasını sağlamalısınız.
Alzheimer hastaları beyinlerindeki sinir tahribatının şiddeti düzeyinde konuşmayı ve yazıları anlamakta zorlanmaya başlarlar. Bu kendi konuşmalarının da yetersizliğine sebep olur. Hem anlamadığı hem de anlatamadığı bir sürece girerler. Bu onların sık sık eleştirilmelerine ve tartışmalara neden olabilir. Bu durum hastada anlaşılmazlığın doğurduğu bir depresyon tablosunu tetikler. Bir Alzheimer hastasının teşhisinden belki de daha önemli husus, hasta yakınlarının onun Alzheimer hastası olduğunu kabullenmesidir. Bu durum onun hatalarının kabullenilmesini, kendisinin daha iyi anlaşılmasını sağlar.
Alzheimer hastasıyla iletişim kurmak zor bir süreçtir ve sabır ister. Hastaya sık sık tekrarlayan ve sakin bir üslupla cevap vermek gerekir. Hatta hasta yakınlarının psikolojik destek alarak sakin kalabilmeleri sağlanması halinde Alzheimer hastalarının da rahatladığı görülmektedir. Hasta yakını sakin, sıcak kanlı, güven veren ve iletişime açık olmalıdır. Hastaya bir çocuk veya beceriksiz gibi davranmak yerine onun yaşına ve pozisyonuna uygun davranmak, hastanın kendi özgüvenini sağlamaya yarar. Hasta yakınları sağlıklı iletişim konusunda mutlaka eğitim almalıdır.
Doğru sözcükleri ya da uygun yanıtları anımsamayan Alzheimer’lı kişi ile iletişim kurmak da giderek zorlaşır. Bu yüzden bakım veren kişi olağandışı davranışlarla başa çıkmak için yeni yollar öğrenmeli ve iletişim yöntemlerini bunlara uyarlamalıdır.
” Basit tarzda iletişim kurun, bir anda bir sürü bilgi vermeyin.
” Hastanın söylediklerini dikkatle dinleyerek iletişime açık olun.
” Sürekli göz teması kurun ve olumlu beden dilini kullanın.
” Güven verici olun ve uygunsa mizaha başvurun.
” Hasta gündelik olayları anımsamıyorsa, geçmişteki anılar üzerinde konuşmayı deneyin.
” Seçim yapılması gerekiyorsa soruyu hastanın evet veya hayır şeklinde yanıtlayabileceği şekilde sorun.
” Hastaya yapacağı şeyi gösterin.
” Hastaya çocuk gibi değil, yetişkin gibi davranın.
” Hastaya karşı yüreklendirici, şefkatli ve sevecen davranın.
” Hiç yanıt gelmese bile iletişim kurmaya devam edin.
Alzheimer ile yaşamak
Alzheimer tanısı konmuş bir kişinin benimseyebileceği en önemli tutum, onun tanıdığı eşyaları korumaktır.
” Evi, içinde dolaşılması güvenli ve kolay bir yer haline getirin, eşya kalabalığından kaçının.
” Evde gereksiz değişiklikler yapmayın.
” Aydınlatmaya son derece önem verin.
” Kaygan yüzeylere, sabit olmayan halı ya da kilimlere veya eşit olmayan basamaklara karşı hastayı koruyun.
” Merdivenler sorun oluşturuyorsa, her basamağa kaymayı önleyici plastikler ve basamakları belli eden fosforlu bantlar yapıştırın.
” Hareketliliği artırmak için evin içinde ve banyoda, yararlı olabilecekleri yerlere tutunacak çubuklar monte edebilirsiniz.
” Temizlik maddeleri, zehirli kimyasal maddeler, keskin aletler, gereçler ve ilaçları ulaşılamayacak yerlerde saklayın.
” Evin her katına yangın alarmı yerleştirin.
” Kişisel eşyaları evin belli bir yerinde tutun.
” Kırılabilir eşyaları ortadan kaldırın.
” Pasaport, sigorta kartı gibi önemli belgeleri ve değerli eşyaları güvenli bir yerde kilitleyin.
” Anahtar gibi gerekli şeylerin yedeklerini güvenli bir yerde saklayın.
” Düzenli olarak gündelik kullanılan ve tehlikeli olmayan eşyalar ortada, ulaşılması kolay yerlerde tutulabilir.
” Eğer hasta sigara içiyorsa, sigara içtikleri zaman yanlarında durun.
” Evden çıkıp gitme arzularını kısıtlamalarına karşı bir önlem olarak hastanın düzenli bir şekilde yapabileceği gündelik egzersiz programı hazırlayın.
Giyim
Alzehimer’lı kişi için giyinme işlemi gerçekleştirilmesi zor bir hal alabilir. Hasta yalnızca fiziksel yeteneğini kaybetmekle kalmaz, uygun giyinme ve giysilerin hangi sırayla giyileceği kavramını da yitirebilir.
” Boyun açıklığı geniş, önden kapanan ya da kapanması gerekmeyen giysiler seçin.
” Düğme yerine fermuarlı giysiler seçin.
” Cırt cırtlı / Bantlı ayakkabıları tercih edin.
” Çekmecelerin üzerine, içlerindeki giysilerin isimlerinin veya resimlerinin çizili olduğu etiketler yapıştırın.
” Giysileri giyilme sırasına göre yerleştirin veya hastaya giysileri teker teker verin.
” Alzheimer’lı hastalarda idrar kaçırma sorunuyla karşılaşılabilir. Bu nedenle özel çarşaflar, külotlar ve pedler kullanabilirsiniz.
Banyo
Banyoyu yıkanmak ve beden temizliği için kullanmak Alzehimer’lı hasta için giderek zorlaşabilir. Bazen artık yıkanma gereksinimi bile duymayabilirler. Bu nedenle bu konuda son derecede hassas olunuz ve onlara yumuşak bir biçimde banyo yapmaları için yardımcı olunuz.
” Hasta günün belirli bir zamanında yıkanmayı tercih edebilir, ya da yıkanmayı dışarı çıkmak veya birilerinin ziyaretine gelmesi için hazırlanmakla ilişkilendiriyor olabilir.
” Hastanızın fiziksel zorlukları varsa banyoda kullanılabilecek bazı yardımcı malzemelerden yararlanınız. (Tutunma çubukları, yükseltilmiş klozet kapakları, kaymaz duş yaygıları ve tabureler gibi)
” Hastanın banyo içerisinde kilitli kalmasını önlemek için banyonuzun kilidini daha önceden alın.
” Suyun ılık olmasına dikkat edin.
Yemek pişirme ve yeme
Alzeheimer’lı kişide yemekle ilgili sıra dışı davranışlarda gelişebilir. İştahlarını kaybedebilir veya zaten yemiş olduklarını unutabilirler. Bıçak, çatalı kullanmaları giderek zor hale gelebilir.
” Otomatik kapanma düğmesi olan bir elektrikli su ısıtıcı kullanın.
” Gazla çalışan aletlere bir yalıtım valfi takılabilir.
” Mutfakta ev tipi ufak bir yangın söndürme cihazı bulundurun.
” Bıçak gibi keskin nesneleri kilitli tutun.
” Yiyeceklerin çok sıcak olmamasına dikkat edin.
” Masanın üzerine kaymaz Amerikan Servisler veya plastik bir masa örtüsü serin ve tabak yerine çanak kullanın.
” Hastanız çatal bıçak kullanamıyorsa elle yenilebilecek yemekler hazırlayın.
” Eğer hastanızın iştah problemi varsa günde sık sık küçük öğünler şeklinde atıştırılacak türde yiyecekler hazırlayın.
Etkinlikler
Alzheimer’lı kişilerin habersiz evden çıkp gitmeleri sık görülen ve genellikle tehlikeli bir meseledir. Çıkıp gitmeyi en aza indirmenin bir yolu, Alzheimer’li hastanın gün boyu yeterince meşgul ve aktif olmasını sağlamaktır. Bunun için;
” Alzheimer’lı hastanın hangi etkinliklerden keyif aldığını bulun. (Çeşitli hobiler: Bahçe işleri, yürüyüş, müzik vs vs )
” Alzheimer’lı hastanın düzenli egzersiz yapmasını sağlayın.
” Uygunsa kitap ve dergi okumasını yüreklendirin.
” Hastayı yüreklendirin ve sonuç ne olursa olsun yaptığı her işi övün.
Davranışsal sorunlar
Alzheimer hastalığı ilerledikçe, davranış ve iletişimin normal kuralları artık geçersiz olur. Alzheimer’li hastada kişilik değişiklikleri olur ve mantıksal uslamlama yetilerini kaybederler. Davranış değişiklikleri bakım verenler için başa çıkılması en zor belirtiler olabilir, ayrıca duygusal olarak da çok yıpratıcıdır.
” Belirli davranışları neyin tetiklediğini anlamaya çalışın, sonrada bunlardan kaçınmaya veya en azından en aza indirmeye çalışın.
” Ne kadar saldırganca veya utanç verici olursa olsun hiçbir davranışı asla cezalandırmayın veya öfkeli tepkiler vermeyin.
” Şunu asla unutmayın: Anormal davranışlara yol açan hastalıktır, kişinin kendisi değil.
” Öfke, saldırganlık veya hezeyan gibi durumlarda hastaya mantıklı olanı göstermeye çalışın.
” Halüsinasyonlar Alzheimer hastalığında en sık görülen olgudur. Bu konuda anlayışlı olun.
” Alzheimer’lı hasta kendisine ait eşyaları saklayabilir veya çöpe atabilir, sonra da bunu unutup başkalarını bunları çalmakla suçlayabilir.
” Gerekirse televizyonu ya da bazı programları izlemelerini kısıtlayabilirsiniz.
” Uygunsuz cinsel davranışlar veya soyunma gibi durumlarda utanmamaya aşırı tepki vermemeye çalışın. Yumuşak bir şekilde onu bundan caydırmak ve dikkatini başka yere çekmek bu durumu idare etmenin en iyi yollarıdır.
” Alzheimer hastası şaşkın ve unutkan olabilir, ama bu söylediklerinin hayal ürünü olmasını gerektirmez, hiç kimsenin onların unutkanlıklarını suistimal etmesine izin vermeyin.